Klokslag zeven uur. Met een ernstig gezicht stapt de premier achter het katheder, gevolgd door minister De Jonge. Aan een miljoenenpubliek vertellen ze gedragsregels en beperkingen, gevolgd door een vragenvuur van journalisten. Hoe kijken experts naar dit ritueel, dat precies een jaar vaste prik is?
Kijkcijferknallers zijn het. Met zijn coronapersconferenties trekt premier Rutte gerust 7 miljoen mensen voor het beeldscherm. Zoveel Nederlanders zagen het huwelijk van Willem-Alexander en Máxima in 2002 niet eens.
„Communicatie over corona kan niet zonder persconferentie”, vindt communicatiedeskundige Paul Stamsnijder van de Reputatiegroep. Het live uitgezonden persmoment leent zich voor een korte boodschap over maatregelen voor de korte termijn, zegt crisisexpert Marco Zannoni. „Niet om grote verhalen te vertellen, of toe te lichten welke scenario’s op tafel lagen.”
Juist in een periode van veel vragen, zoals nu, zou het volgens Zannoni goed zijn als af en toe ook experts aanschuiven bij een persconferentie. „Die kunnen uitleggen wat er gebeurt als het kabinet geen of andere maatregelen zou treffen. Laat Jaap van Disssel van het RIVM maar vertellen hoe het zit met de Britse variant of hoe belangrijk het is om afstand te houden.”
In een persconferentie moet de overheid streng, hoopvol en duidelijk zijn, zegt Zannoni. „Dus: laten zien dat regels belangrijk zijn en gehandhaafd worden. Maar ook begrip tonen en ruimte zoeken waar mogelijk. En duidelijk uitleggen waarom maatregelen worden genomen en wat uitgangspunten bij versoepelingen zijn.”
Aan dat laatste schort het nogal eens, ziet hij. „Waarom de ene versoepeling wel en de andere niet? Mensen volgen dat niet goed.” Hij waarschuwt voor een gevoel van willekeur. „Bijvoorbeeld dat de terrassen straks open mogen en de sportschool niet, omdat Horeca Nederland zo goed lobbyt.”
Wensdenken
Stamsnijder ziet op de persmomenten in Rutte een sterker communicator dan in De Jonge. „Rutte zegt dat we het samen moeten doen en dat hij niet meer kan dan mensen op hun verantwoordelijkheid wijzen. De Jonge zoekt het te veel in goede bedoelingen en optimisme zonder dat daar reden voor is. Hij bezondigde zich aan wensdenken door te stellen dat het vaccineren snel zal gaan.”
Communicatie is er niet alleen om beleid begrijpelijk te maken, maar ook om begrijpelijk beleid te maken, stelt Stamsnijder. „Rutte legt op een goede manier uit dat het allemaal niet simpel is. Erg knap hoe hij de juiste dilemma’s schetst en toegeeft dat hij met 50 procent van de kennis 100 procent van de besluiten moet nemen.”
Uitgelekt
NOS-verslaggever Albert Bos is vaste klant bij de persmomenten over de coronacrisis. Waar op dat soort bijeenkomsten normaal alleen journalisten worden bijgepraat, ervaart Bos de coronapersconferenties meer als een soort toespraken. „Rutte praat de camera in, meteen tegen de mensen in de huiskamer.” Kijkers zien de persconferenties volgens hem als een apart liveprogramma. En dat maakt het voor journalisten lastig. „Als onze politiek verslaggever vooraf vertelt wat mensen kunnen verwachten, hebben mensen het gevoel dat je de uitslag al verklapt voordat de wedstrijd begint.”
Dat bijna al het nieuws vooraf is uitgelekt, is volgens Bos ook in het belang van het kabinet. „Dat kan daardoor aan verwachtingsmanagement doen, zodat de boodschap niet rauw op je dak valt.” Tegelijk is het niet zo dat redacties de maatregelen op een presenteerblaadje krijgen aangeboden. Het is „keihard werken” om informatie boven water te krijgen.
Domme vragen
Nieuwe maatregelen afkondigen in een toespraak, zoals in Duitsland gebeurt, past niet in Nederlandse setting, vindt crisisexpert Zannoni. „De vragen die journalisten stellen, leven breder in de samenleving. Ze vormen een correctie, gaan een stap dieper of blikken juist vooruit.” Tegelijk klinkt op sociale media nogal eens geklaag over de vragen van de pers. Die zouden dom, onredelijk of van laag niveau zijn.
Zelf kreeg Bos vorig jaar bakken kritiek over zich heen na Ruttes aankondiging dat de coronamaatregelen maar gedeeltelijk werden verlicht. „Mensen hebben zo hun best gedaan, maar wat krijgen ze ervoor terug: nog eens drie weken verlenging”, stelde hij. „Hoe rijmt u dat met elkaar?”
Ja, die vraag kwam er erg scherp uit, erkent de journalist. „Maar het was er wel een die gesteld moest worden. Wij hoorden namelijk dat het kabinet ervan baalde een verkeerd verwachtingspatroon te hebben gesteld, alsof er meer zou kunnen.”
In de zaal vonden zijn collega’s de vraag niet gek. „Daar ervaar je de persconferentie anders dan thuis. Juist doordat mensen die zien als een apart programma, verwachten ze niet dat je er gelijk zo keihard in gaat. Terwijl wij geen vijftien vragen kunnen stellen, zoals in een liveprogramma, maar maximaal drie. De eerste vraag is ongelofelijk bepalend, dat heb ik zelf onderschat.”
