Justitie nam bij grootscheepse invallen halverwege deze maand bij bedrijven administratie in beslag die bewijzen moet opleveren van fraude in de bouwwereld. Het OM opereerde aan de hand van de schaduwboekhouding die ex-directeur A. Bos van de Groningse aannemer Koop Tjuchem tot 1998 had bijgehouden.

„Wij denken dat het zeer ingewikkeld wordt. In 1992 werd het vooroverleg over de aanbesteding van opdrachten verboden. Maar dat gebeurde in een voorlopige voorziening. Pas in 1998 werd het juridisch helder verwoord”, stelt ir. B. van der Bilt van het AdviesCentrum Aanbestedingen ACA. Zijn organisatie ziet er op toe dat de aanbestedingsregels worden nageleefd.

Justitie erkent dat overtreding van mededingingsregels wellicht moeilijk is te vervolgen. Maar het OM heeft meer strafbare feiten en overtredingen in onderzoek, aldus een woordvoerder. Oplichting, belastingfraude, omkoping en corruptie zijn volgens hem mogelijke kapstokken.

Van der Bilt noemt de periode tussen 1992 en 1998 „juridisch een schemergebied.” Hij vermoedt dat een belangrijk deel van de Bos-boekhouding waar het gaat om bewijs van gesjoemel daarom kan worden geschrapt.

Vanaf 1992 gaapt er een gat in de Nederlandse mededingingswetgeving. Het oorspronkelijke bouwkartel dat jarenlang had gefunctioneerd, was verboden, maar nieuwe regels waren er nog niet. Die kwamen pas in 1998 met de nieuwe Mededingingswet. In de tussentijd liepen er procedures tegen het uitgevaardigde verbod. Ook was onduidelijk in hoeverre de wetgeving nog moest worden aangepast.

Vanaf 1992 werd er ook niet gecontroleerd of bouwbedrijven het -Europese- verbod naleefden. Het bouwkartel probeerde met allerlei juridische procedures een verbod tegen te gaan. Het kreeg daarbij steun uit onverdachte hoek: de premiers Lubbers en Kok waren in Brussel hun pleitbezorgers.

De schaduwboekhouding van Bos zou de bewijzen leveren voor het omvangrijke zwarte betalingssysteem waarbij opdrachtgevers te hoge kosten in rekening krijgen gebracht. Op die manier zouden bouwbedrijven proberen de soms hoge kosten die ze maakten bij het uitbrengen van offertes te compenseren.

Verder meldt de lijst van Bos ook omkoping van ambtenaren. Het rechercheteam moet die beschuldigingen „hard” maken. Het OM heeft al gezegd dat namen die op de lijst staan de betrokkene niet tot verdachte maken. Onderzoek moet daarvoor nader bewijs leveren.

Het OM stelt dat het hanteren van de zogenoemde rekenvergoeding vanaf begin jaren ’90 was verboden. Maar het houdt een slag om de arm. De strafbare feiten zijn minimaal drie jaar oud en in een aantal gevallen zelfs acht of negen jaar. Bovendien hebben de media al twee jaar over deze zaak gepubliceerd. Dat heeft de betrokken bedrijven de mogelijkheid gegeven bewijsmateriaal ’zoek’ te maken.