Het eerste schot dat de protesten in Syrië veranderde in een allesverwoestende oorlog? Dat klonk hier in Homs, vertelde Da’as Haddad drie jaar geleden in deze krant. De voorganger van de baptistengemeente in Homs deed zijn verhaal in een kantoortje bij zijn kerk, gezeten onder een verbleekte, Arabischtalige poster van de brede en de smalle weg. Op een groot scherm waren de beelden te zien van dertien bewakingscamera’s in en om de kerk.

De kerk van Haddad lag een tijdlang midden in de vuurlinie. Toch bleef hij op zijn post. En met reden: in een latere fase van de oorlog kwamen vluchtelingen massaal naar Homs. „Als kerk wisten we dat we hier een taak hadden. Over de afgelopen jaren zijn hier zo’n 450 mensen tot geloof gekomen. Er zijn dagen dat er 150 mensen met een islamitische achtergrond in de kerk zitten.”

Vervolging

Je zou het verhaal van pastor Haddad een positief gevolg van de oorlog kunnen noemen. Voor hem is het in ieder geval duidelijk: God gebruikt de Syrische oorlog om de kerk te vernieuwen.

Maar tegenover zijn aanstekelijke relaas staan helaas veel méér negatieve verhalen. Duizenden en nog eens duizenden Syrische christenen van allerlei signatuur zijn de achterliggende jaren hun land ontvlucht.

Een belangrijke reden daarvoor is de felle vervolging van de achterliggende jaren. Toen IS en andere jihadistische rebellengroepen op hun hoogtepunt waren, rond 2015, moesten ook christenen het ontgelden. Overal waar IS kwam werden kerken ontheiligd en kruisen vernield. Honderden christenen werden ontvoerd; een onbekend aantal van hen kwam om het leven.

Nu de macht van IS op de meeste plaatsen is gebroken, dreunt die klap nog altijd na. Sommige christelijke regio’s in Syrië zijn een schim van zichzelf geworden.

Het duidelijkste voorbeeld daarvan is de Khabourregio in het overwegend Koerdische noordoosten van het land. Naar schatting telden alleen de 35 dorpen langs de Khabourrivier al zo’n 20.000 Assyrische christenen. Maar bijna niemand keerde terug naar de dorpen van Khabour. Minder dan 1000 christenen bevolken nu de dorpen, zo becijferde een rapport van het Assyrian Policy Institute eerder dit jaar. De Assyrische identiteit van het gebied lijkt voorgoed verleden tijd.

En nog altijd gaat de uittocht van christenen door. Toch is de vervolging lang niet meer zo heftig als in de zwartste dagen van de IS-overheersing. De Syrische president Bashar al-Assad heeft zijn gezag over de meeste delen van het land met harde hand hersteld, en daar plukken christenen in het algemeen de vruchten van. Assad kan de steun van christenen goed gebruiken. Andersom lokken de meeste christenen geen moeilijkheden uit en houden ze zich gedeisd. In heel wat kerken in Damascus en andere steden in het land sieren portretten van Assad het kerkgebouw.

Dood vlees

Er is echter één groot maar. De relatieve rust die christenen genieten, wordt onmiddellijk verstoord als kerkleden of kerkleiders zich gaan roeren en vraagtekens zetten bij het bewind dat Assad uitoefent.

Dat ondervond bijvoorbeeld de Syrische christen Khalil Maatouk, die als advocaat opkwam voor tientallen anti-Assad-activisten. In oktober 2012 verdween Maatouk plotseling, terwijl hij op weg was naar zijn werk. Hij is daarna nog een paar keer gezien in bolwerken van Assads veiligheidsdiensten. Een aanklacht is nooit tegen hem uitgevaardigd. Het is de vraag of hij nog leeft.

Maatouks geval staat niet op zichzelf. In de beruchte martelgevangenissen van Assad krijgen opgepakte christenen beslist geen uitzonderingspositie. Kerken en hun activiteiten worden zorgvuldig in de gaten gehouden. Kortom, Assad is alleen een beschermer van christenen voor zover dat past in zijn streven om aan de macht te blijven.

Het plaatst Syrische christenen voor een groot dilemma. Moeten zij hun stem verheffen tegen onrecht, of is het beter om stil te blijven? „Tsja, de waarden van het Evangelie”, zei een christelijke hoogleraar in Beiroet jaren geleden tijdens een interview. „Die zijn mooi, maar als je oproept tot gerechtigheid onder president Assad in Syrië ben je dood vlees.”

Verdwenen

Ook in de Khabourregio, in het Koerdische gebied van Syrië waar Assad weinig te zeggen heeft, ondervinden christenen blijvende problemen. Van vervolging zoals onder IS is ook hier geen sprake meer, maar discriminatie en gerichte aanvallen vinden geregeld plaats. Zo ontploffen er in Qamishli, een belangrijke stad in het noordoosten van Syrië, nu en dan bommen bij kerken of bij winkels die in handen zijn van christenen.

Het resultaat van dit alles laat zich vertalen in sombere cijfers. Vóór 2011, toen de opstand in Syrië uitmondde in een burgeroorlog, telde het land zo’n 2 miljoen christenen – ongeveer 10 procent van de bevolking.

Naar schatting zijn er nu nog 750.000 christenen over. Met andere woorden: bijna twee derde van de Syrische christenen is in slechts tien jaar tijd verdwenen.

De kerk in Syrië heeft de hartverwarmende ervaringen van mensen als pastor Haddad in Homs erg hard nodig om de hoop vast te kunnen houden.

Hoe staat de Arabische wereld ervoor nadat tien jaar geleden massale opstanden uitbraken? En wat zijn de gevolgen voor christenen? Een verkenning in vier delen. Deel 4: Syrië.