Kort na de revolutie klonken er vanuit de Tunesische kerken optimistische verhalen. „Ik zie hoopvolle tekenen”, zei de toenmalige rooms-katholieke aartsbisschop Maroun Lahham in 2012 in deze krant. „Tunesiërs voelen zich de laatste maanden merkbaar vrijer om de kathedraal in te lopen en te vragen wat we hier geloven.”

William Brown, predikant van de protestantse Eglise Réformée in Tunis, vertelde dat de helft van de bezoekers van de Arabische diensten in zijn kerk ná de revolutie christen was geworden. Tegelijk toonde hij zich bezorgd over salafistische groepen die óók meer bewegingsruimte ervoeren. Salafistische moslims stonden soms buiten de kerk te controleren of er Tunesiërs tussen de bezoekers zaten. Zij vinden dat een Tunesiër moslim moét zijn. De kerk is voor buitenlanders.

De impact van die acties is groot geweest, evalueert Brown acht jaar later en nog steeds op zijn post in Tunis. „De tactiek van de angst heeft gewerkt. De extremisten bedreigden Tunesische bezoekers door hun simpele aanwezigheid.”

Hij noemt het als één van de redenen dat de kerk niet zo sterk is gegroeid als gehoopt. Een andere reden zoekt hij bij de kerk zelf: interne verdeeldheid. „We hebben teveel over randzaken gediscussieerd, in plaats van ons te richten op de écht belangrijke dingen”, zegt hij.

Weerbarstige praktijk

Niet voor niets geldt Tunesië als (enige) land waar de Arabische lente daadwerkelijk wortel heeft geschoten. Er is een vrije pers en islamitische en seculiere politieke partijen werken er samen. De directe aanleiding tot de revolutie, slechte economische omstandigheden, is echter nog niet weggenomen. De economie staat er beroerd voor, wat onder de bevolking voor blijvende onrust zorgt.

Wettelijk gezien is de positie van minderheidsgroepen sinds 2010 iets verbeterd. De nieuwe grondwet van 2014 garandeert opnieuw de vrijheid van godsdienst, een waarde die in Tunesië al sinds 1857 wettelijk verankerd is. De vrijheid van geweten is met zoveel woorden benoemd. Nieuw is het recht dat christelijke Tunesische vrouwen kregen om met een buitenlandse christelijke man te trouwen.

„Maar of dat in de praktijk ook echt kan, hangt af van de leidinggevende in een bepaalde gemeente”, tekent Brown aan. De praktijk is op meer vlakken weerbarstiger dan de theorie. Tunesië kent geen wet die afvalligheid van de islam verbiedt, maar bekeerlingen krijgen te maken met sterke sociale druk. Tunesiërs die zich tot het christendom bekeren, worden met argwaan bejegend. Die moeten wel betaald worden om een buitenlandse agenda te verspreiden of op een visum azen om het land te verlaten, is het idee. „Er is enige vooruitgang geweest, maar niet zoveel als we hoopten”, stelt Brown.

Een soortgelijk beeld schetste Ilario Antoniazzi, aartsbisschop van Tunis sinds 2013, in februari van dit jaar in het Italiaanse katholieke medium Sir. „Officieel bestaan er geen Tunesische christenen (…). De mentaliteit is grotendeels hetzelfde gebleven. Misschien dat het in de volgende generatie zal veranderen.” Hij bestempelde de democratie als nog onvolwassen. „Het heeft tijd nodig.”

Wel tekende hij aan toenemende openheid voor het christendom te ervaren. „Ministers raadplegen ons om iets te weten te komen over de positie van de kerk ten opzichte van bio-ethische kwesties, of over vergeving en vrede. Ik vind dat enorm mooi, omdat het enkele jaren geleden nog leek alsof we niet bestonden.”

Joodse minister

De christelijke gemeenschap van Tunesië is klein. Antoniazzi spreekt van zo’n 40.000 rooms-katholieken, die daarmee direct verreweg de grootste groep vormen. Daarnaast zijn er kleinere anglicaanse, gereformeerde en orthodoxe gemeenschappen. Veruit de meeste bezoekers van al deze kerken zijn buitenlanders, met name afkomstig uit sub-Sahara Afrika. Het aantal Tunesische christenen ligt hooguit op enkele duizenden, van wie een deel in huiskerken samenkomt.

Van alle kerken is alleen de Rooms-Katholieke Kerk officieel erkend. Na de onafhankelijkheid van Tunesië sloot het Vaticaan in 1964 een overeenkomst met de Tunesische regering, onder de naam Modus Vivendi. Die geeft de kerk bescherming, maar legt publieke uitingen zoals het luiden van kerkklokken en evangelisatie-activiteiten aan banden.

De officiële erkenning geldt ook de Joodse gemeenschap: de opperrabbijn wordt zelfs door de staat betaald. In 2018 werd een Jood, René Trabelsi, minister van Toerisme.

Andere geloofsgemeenschappen worden getolereerd en in de regel ook gefaciliteerd. Zo geeft het ministerie van Binnenlandse Zaken predikanten van de Eglise Réformée verblijfsvisa, aldus Brown. Een zekere erkenning bleek ook uit de uitnodiging die Brown dit jaar kreeg van het ministerie van Religieuze Zaken om een conferentie van joden, christenen en moslims bij te wonen. Daarnaast is er politiebescherming tijdens de diensten van de protestantse kerk.

Brown tekent aan dat wettelijke erkenning op de lange termijn echter belangrijk is. „We hebben als protestanten nu goede contacten met de minister van Religieuze Zaken. Hij staat zeer tolerant tegenover andere geloven. Een regeringswisseling kan onze relatie met het ministerie echter weer totaal veranderen.”

serie 10 jaar Arabische opstanden
Hoe staat de Arabische wereld ervoor nadat tien jaar geleden massale opstanden uitbraken? En wat zijn de gevolgen voor christenen? Een verkenning in vier delen. Deel 3: Tunesië.