Ze had ervoor gekozen om de abortuspil te gebruiken, maar heeft er spijt van. „Het was afschuwelijk pijnlijk, en ook geestelijk vond ik het verschrikkelijk. Ik was pas vijf weken, maar ik had echt helse pijnen en bij alles wat eruit kwam, dacht ik: is dit het vruchtje? Is dit mijn kind? Ik ben hier behoorlijk ziek van geweest.”

Op een forum van Fiom, een organisatie die ongewenst zwangere vrouwen begeleidt in de vraag of ze al dan niet voor abortus willen gaan, deelt een jonge vrouw haar verhaal. Internetfora staan vol met positieve en negatieve ervaringen met de abortuspil. Maar of je nu voor of tegen abortus bent, deskundigen zijn het erover eens: onderschat niet wat een abortuspil lichamelijk met je doet. „Onze hulpverleners spreken soms vrouwen die een abortuspil willen, omdat ze denken dat dit minder ingrijpend is dan een zuigcurettage in een abortuskliniek”, vertelt Fiom-directeur Ellen Giepmans. „Als wij dan uitleggen dat het gaat om meer pillen en dat er bloedingen bij optreden, schrikken ze soms toch terug.”

Twee mogelijkheden

Vrouwen die in de eerste negen weken van hun zwangerschap een abortus overwegen, hebben twee mogelijkheden. Een abortuspil of een behandeling waarbij de baarmoeder met een staafje wordt leeggezogen (de zuigcurettage). Voor beide ingrepen moeten vrouwen nu naar een abortuskliniek, maar de behandeling met een abortuspil duurt, in tegenstelling tot de curettage, verscheidene dagen en vindt grotendeels thuis plaats. Er moet altijd iemand in de buurt van de vrouw zijn en bij vragen over complicaties kunnen ze bellen met de kliniek. Als het aan minister Edith Schippers (Volksgezondheid) ligt, mag de abortuspil in de toekomst ook door de huisarts worden voorgeschreven. Ondanks een negatief advies dat de Raad van State donderdag publiceerde, gaat haar wetsvoorstel binnenkort naar de Tweede Kamer.

Mariska van de Pol, maatschappelijk werkster bij hulporganisatie Siriz, wijst erop dat vrouwen goed moeten worden geïnformeerd. In gesprekken merkt zij dat ongewenst zwangere vrouwen de heftigheid van de abortuspil vooraf soms onderschatten. „Ze associëren die met een miskraam. Alsof het hun dan meer overkomt dan wanneer ze een zuigcurettage ondergaan. Achteraf blijkt dat anders beleefd te worden en was het zowel lichamelijk als geestelijk meer belastend dan ze dachten.”

Van de Pol adviseert vrouwen die na een gesprek weloverwogen kiezen voor abortus, altijd al om naar de huisarts te gaan, voordat ze bij een abortuskliniek aankloppen. „Het is belangrijk dat er een tussenstap wordt gemaakt, waarin alles nog eens op een rijtje wordt gezet. Soms maken vrouwen dan toch een andere keuze.”

Actiegroep

In het voorjaar van 2016 stelde de Landelijke Huisartsen Vereniging na onderzoek vast dat de beroepsgroep in staat moet zijn vrouwen te begeleiden bij het gebruiken van een abortuspil.

De actiegroep Women on Waves pleit daar al jaren voor, maar abortusartsen zijn over het algemeen niet enthousiast over het plan van de minister. „Medisch-technisch gezien kunnen huisartsen dat wel, want zij begeleiden vrouwen ook bij een miskraam”, zegt Annet Jansen, voorzitter van het Nederlands Genootschap van Abortusartsen. Haar twijfels zitten op andere punten. Allereerst: heeft de huisarts wel genoeg tijd? „Wij nemen in klinieken de tijd om de psychosociale achtergrond van de abortuswens te bespreken. Die wettelijke verplichting nemen wij heel serieus. Het beeld bestaat dat abortusklinieken vooral productie draaien, maar dat klopt niet. Als er een klein spoortje twijfel is of de vrouw dit echt wil, sturen we haar terug naar huis. Dat gebeurt bij 15 tot 20 procent van de vrouwen die in de kliniek komen voor een abortus. Sommigen komen terug, anderen dragen de zwangerschap alsnog uit. Een huisarts heeft vaak tien minuten de tijd. Lukt het hem daarin om dit gesprek te voeren en dan ook nog alle medische informatie te geven over abortus? Het is onze grootste zorg dat dit bij de huisartsen niet goed gewaarborgd is.”

Er is een tweede effect. Doordat de huisarts zelf alleen een behandeling met de abortuspil kan begeleiden, is het mogelijk dat de optie van de zuigcurettage minder in beeld komt. Dat zou jammer zijn, vindt Jansen. „Voor sommige vrouwen voelt een pil minder ingrijpend dan een instrumentele abortus. Maar niet iedereen kan het aan om thuis pijn en krampen af te wachten. Voor een scholier bijvoorbeeld is het vaak beter een halve dag in de kliniek door te brengen dan dagenlang bezig te zijn.”

Nacontrole

De abortuspil kwam in het jaar 2000 op de markt en sindsdien is er een gestage groei van vrouwen die dit middel kiezen. Inmiddels worden ongeveer 9000 van de ruim 30.000 jaarlijkse abortussen gedaan met een abortuspil, zegt Jansen. Meestal is de pil afdoende, maar in 2 tot 5 procent van de gevallen blijkt bij nacontrole dat er resten zijn achtergebleven. Een vrouw moet dan alsnog een zuigcurettage ondergaan.

De nacontrole is niet alleen belangrijk om het lichamelijke resultaat vast te stellen, maar ook om het gesprek te voeren over emotionele gevolgen. „Vaak zie je net na de abortus opluchting bij vrouwen”, vertelt Van de Pol. „Maar al snel daarna kunnen ook gevoelens van leegte en verdriet ontstaan. Vrouwen durven die niet altijd toe te laten. Ze hebben immers zelf gekozen voor de abortus, redeneren ze. Het is belangrijk dat huisartsen ook dat bespreken en eventueel doorverwijzen naar hulpverlening.”

„Mijn lichaam is weer van mij alleen”

„Ik ben naar de abortuskliniek in Eindhoven gegaan. Ik was niet zenuwachtig, ze maakten een echo. Ik koos voor de abortuspil, omdat het natuurlijker is en ik vond het zelf fijner. Ik slikte daar de eerste pil, twee dagen later moest ik de andere vier pillen inbrengen. Na anderhalf uur liggen op de bank begon ik krampen te krijgen. Ik heb van halfeen tot twee uur op de wc gezeten met enorme buikpijn, te vergelijken met weeën. Om twee uur voelde ik er een hele lading uitkomen, dat was het vruchtzakje, helemaal intact. Fijn om te zien, een hele opluchting. Ik voel me leeg, mijn lichaam is weer van mij alleen, dit voelt 200 procent goed.”

Op internetfora wemelt het van gedetailleerde verhalen van vrouwen die ervaring hebben met de abortuspil, eindigend in bad of op het toilet. Voor de een is het niet meer dan een heftige menstruatie: „Al met al is het me reuze meegevallen. Ben blij dat de abortuspil er is!” Voor de ander is het een pijnlijke aangelegenheid geweest: „Ongeveer twee uur nadat ik de pillen had ingebracht, begon ik hevig te bloeden en verloor ik een stolsel zo groot als een tennisbal”, deelt een vrouw. „Nadat ik het verloren had, bleef ik wel pijn houden, maar een stuk minder. Ik denk dat als iemand voor de abortuspil kiest, ze een hoge pijngrens moet hebben. Het was een hel. Ik heb vier uur lang ondraaglijke pijn gehad. Ik raad die pil niemand aan. Ga voor de korte pijn en kies voor curettage.”

Vrouwen schrijven ook over het moment voor het innemen van de abortuspil. „Ik heb afgelopen dinsdag de eerste pil gekregen en dat was best een moeilijk moment, maar vooral ook de echo waarop je ziet dat je daadwerkelijk zwanger bent.”

Belangrijke vraag voor de vrouwen is: is de abortus gelukt? „Ik voelde het ook ”ploppen”, een dikke klodder kwam eruit”, schrijft een vrouw op een forum. „Ik heb echt met een zaklamp in het toilet moeten schijnen en met een rietje de klodders uit elkaar gehaald om er zeker van te zijn dat dit het vruchtje was.” „Het hele vruchtzakje kwam eruit op de wc met de foetus erin”, deelt een vrouw die zwanger was van haar vriend met wie ze echt geen kinderen wilde. „Het moeilijkste moment was toen ik de wc moest doortrekken. Ik heb er nog steeds nachtmerries van maar heb nooit spijt gehad van deze abortus.”

Een enkeling rept van langdurige klachten na gebruik van de abortuspil. „Ik raad het iedereen af. Voordat ik de abortuspil had ingenomen, was ik heel gezond. Nu heb ik allerlei kwaaltjes. Mijn hormonen zijn nogal door elkaar geschud. Ik ben heel vaak moe, en mijn schildklier en darmen werken niet meer goed. Het is echte rotzooi!”

Abortuspil in het ziekenhuis

Van de ruim 30.000 abortussen per jaar heeft de overgrote meerderheid een sociale grondslag. Vrouwen gaan hiervoor nu vrijwel altijd naar een abortuskliniek. Ongeveer 2500 abortussen vinden plaats in het ziekenhuis, onder begeleiding van een gynaecoloog. „Deze hebben allemaal een medische grondslag”, zegt Focco Boekkoei, gynaecoloog in het Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis in Tilburg en bestuurslid van de beroepsvereniging van gynaecologen NVOG. „Vanmorgen heb ik nog zo’n ingreep gedaan. Het kind had een hersenafwijking en zou na de geboorte zeker overlijden. Sommige vrouwen willen de zwangerschap dan toch uitdragen, anderen kiezen voor afbreking.”

Gynaecologen gebruiken in zo’n geval ook vaak de abortuspil om de groei van het kind te stoppen en vervolgens de abortus op te wekken. „Voor de vrouwen is dat heel emotioneel”, zegt Boekkooi. Afbreking van de zwangerschap op medische grondslag zal bij de gynaecoloog blijven liggen en niet naar de huisarts gaan. „Daar verandert het nieuwe wetsvoorstel niets aan.”