De wereldwijde uitbraak van het coronavirus gooide roet in het eten. Zoals zoveel voornemens en ideeën de afgelopen maanden zijn gesneuveld, gebeurde dat ook met mijn plannen om in april naar Noord-Macedonië en Albanië af te reizen.

Al langer had ik het voornemen om de twee landen die in de wachtkamer van Europees lidmaatschap zitten te bezoeken. Spijtig dat dit vooralsnog niet lukt, want 2020 lijkt niet alleen het jaar van de brexit te zijn, maar ook van EU-uitbreiding.

In februari kwamen er nieuwe spelregels voor de toetredingsonderhandelingen. Na commentaar van onder meer Frankrijk en Nederland op het proces, is het nu makkelijker om gesprekken stil te leggen zodra een land beloftes niet nakomt. Ook verzekerde de Europese Commissie meer duidelijkheid te geven in haar jaarlijkse analyses over de stand van zaken in een kandidaat-lidstaat.

Een maand na deze ontwikkelingen besloten de EU-ministers van Buitenlandse Zaken dat de onderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië in principe van start kunnen. Ook Nederland ging hiermee akkoord, ondanks eerdere bezwaren.

In het halfjaar dat volgde ging het voornamelijk over financiële steun van de EU aan de Balkanlanden. Er gaat zo’n 3,3 miljard euro aan coronasteun naar de regio. Daarnaast investeert de EU zo’n 9 miljard euro in de westelijke Balkan – om economische ontwikkeling te stimuleren. Maar naast de miljarden uitgegeven euro’s, zijn er vooral kritische vragen over het toetredingsproces. De Commissie publiceerde een maand geleden haar jaarlijkse analyses over de kandidaat-lidstaten. De duidelijkheid die het dagelijks bestuur van de EU daarin had verzekerd, bleef uit.

De documenten die de situaties van die landen omschrijven zijn zodanig lang, gedetailleerd en tegelijkertijd vaag dat menigeen erin verdwaalt of verdrinkt. Dat zei Florian Bieber, hoogleraar Zuidoost-Europese geschiedenis en politiek aan de universiteit van Graz, niet lang na de publicatie tijdens een online-evenement van de Brusselse denktank European Policy Centre.

Daarnaast verzuimt de Commissie volgens Bieber stagnatie of zelfs achteruitgang van de situatie in sommige potentiële EU-lidstaten aan te kaarten. Als voorbeeld gaf hij Servië, een land dat ook Milena Lazarevic, medeoprichter van de denktank CEP in de Servische hoofdstad Belgrado, bestempelde als zorgelijk. „Vooral hier in Servië hebben we meer durf nodig van de EU om een sterke voetafdruk te zetten.” Gevaarlijk is dat het land de boodschap afgeeft dat „als de EU geen geld geeft, we China in de wachtkamer hebben zitten”, zei Lazarevic.

Een duidelijke boodschap mét consequenties is nodig, stellen de Balkan-experts. Iets waar ook verschillende EU-leiders voor pleiten. Deze signalen kunnen dinsdag alsnog worden afgegeven wanneer de EU-ministers van Buitenlandse Zaken weer bijeenkomen om het toetredingsproces te bespreken.

Het zou zeer gevaarlijk zijn als toekomstige Europese lidstaten het idee krijgen dat de Europese Unie met een korreltje zout kan worden genomen als het gaat om het waarborgen van de rechtsstaat of de strijd tegen corruptie en criminaliteit.