Twee van zijn zussen kregen studiefinanciering. Maar Willem Jan van Braak (19), een broer en een zus die later gingen studeren, zijn aangewezen op een lening bij DUO. Onduidelijk is hoe het straks gaat met de lichting van zijn broertje Reinier (17), die nog op het vwo zit. Grote vraag voor middelbare scholieren is wannéér het wankelende leenstelsel instort. De eindstreep is in ieder geval in zicht, nu alle politieke partijen –op de VVD na– afscheid willen nemen van het huidige systeem. Als het niet bij loze verkiezingsbeloftes blijft, tenminste.

„Apart dat studeren zo nadelig is als je een paar jaar later begint”, vindt Willem Jan. De tweedejaars student heeft zelf geen grote schuld, omdat hij naast zijn studie tandheelkunde veel werkt. Maar dat verandert binnenkort, als hij een kamer heeft gevonden in de hoofdstad.

Heen en weer reizen naar het ouderlijk huis, in Veenendaal, is niet langer haalbaar. Op het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam moet hij in de avonduren en ’s ochtends vroeg patiënten behandelen. „Dan moet je wel op kamers.” Qua financiën wordt het dan dubbel lastig, verwacht hij: én kamerhuur betalen –zo’n 500 euro per maand– én alleen nog in de weekenden naar Veenendaal om bij te verdienen.

Onder medestudenten ziet Willem Jan veel stress over geld. „Als je een hbo- of wo-studie begint, duurt het best even voordat je de arbeidsmarkt op gaat. Intussen moet je wel van alles betalen. Dat is niet relaxt”, vindt ook hij. „Je bent op jezelf aangewezen, terwijl je jezelf ontwikkelt om te participeren in de maatschappij.” Groot bezwaar vindt hij dat een studieschuld het kopen van een huis in de weg zit. „Ondanks dat je veel gestudeerd hebt, ben je dan genoodzaakt te huren.”

Architecten

Keert de basisbeurs terug? Dat misschien niet. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat het leenstelsel blijft zoals het nu is. Drie van de vier architecten geloven er niet meer in. Het door henzelf opgetuigde systeem moet op de schop, vinden PvdA, GroenLinks en D66. Daarmee is (voorlopig) alleen nog de VVD voorstander.

D66 ging afgelopen zomer als laatste partij om, nadat bleek dat jongeren bij hun afstuderen gemiddeld 25.000 euro schuld hebben. Vierduizend meer dan het kabinet voor de invoering verwachtte. Studenten met minder draagkrachtige ouders ervaren ook meer financiële problemen dan voorheen. Vorige week toonde onderzoek nog aan dat door het leenstelsel minder mbo’ers de stap naar het hoger onderwijs wagen. En dan hebben we het nog niet gehad over de stress die almeer toeslaat onder de huidige generatie studenten. De verdwenen basisbeurs zou de prestatiedruk hebben aangewakkerd en versterkt.

Belofte

De streep die in 2015 door de basisbeurs werd gezet, ging gepaard met een grote belofte: voor betere kwaliteit van het hoger onderwijs kwam 2,5 miljard vrij. NOS op 3 deed onderzoek naar de bestemming van al dat geld en presenteerde een paar weken geleden een overzicht van de plannen.

Meer personeel staat hoog op de prioriteitenlijst: een op de vijf onderwijsinstellingen wil meer docenten aannemen. Ook zijn er veel voorstellen om met het geld van de verdwenen basisbeurs de mentale problemen van studenten aan te pakken. Zo verkort de universiteit in Maastricht de wachttijd voor de studentenpsycholoog. De Christelijke Hogeschool Ede stopt het in onderzoek naar stress- en burn-outklachten onder studenten.

En zo zijn er nog allerhande plannen. De Radboud Universiteit Nijmegen verruimt de openingstijden van de universiteitsbibliotheek en maakt werk van inclusiviteit, omdat er relatief weinig studenten met een niet-westerse achtergrond zijn. De universiteit van Tilburg stuurt jaarlijks twee docenten op cursus naar Harvard en de Theologische Universiteit Apeldoorn nam een scriptiebegeleider aan. In de Brabantse hogeschool Avans komen 5000 extra stopcontacten. Hogeschool Viaa in Zwolle wil het gebouw renoveren en twee locaties van de Hogeschool Rotterdam gaan op zaterdag open en misschien ook op zondag.

Broodjes

Nog een opvallende: Driestar hogeschool in Gouda investeert in duurzame catering – een kantine met verse broodjes en warme avondmaaltijden. „Zit je dan als student met je torenhoge schulden. Maar je krijgt er wél duurzame broodjes voor terug”, klonk het op Twitter.

De Goudse hogeschool kwam op nadrukkelijk verzoek van studenten tot deze keuze, vertelt Arjan van Tol, manager van de pabo. Die inspraak stelde de politiek ook als voorwaarde. „Uit een enquête en gesprekken bleek dat studenten graag een verse, gezonde maaltijd willen meepakken als ze bijvoorbeeld ’s avonds blijven studeren.” Tot vorig jaar was de keuze in de kantine beperkt, veel eten voorverpakt in plastic en weinig zelfgemaakt.

Van de 4 miljoen die Driestar kreeg dankzij het afschaffen van de basisbeurs, stopt de school nog geen 1 procent in die duurzame broodjes, nuanceert Van Tol. Op de begroting is 40.000 euro opgenomen voor onderwijsfaciliteiten, maar daarvan worden ook meer stopcontacten betaald, zodat studenten hun laptop kunnen opladen. Zeker 90 procent van het geld gaat volgens de manager naar individuele begeleiding en een vernieuwd curriculum.

Blijft de vraag staan hoe het aanbod in de keuken bijdraagt aan betere onderwijskwaliteit, waar het geld voor bedoeld was. „De studenten vinden dat het bijdraagt aan een goed studieklimaat. En goed eten en drinken helpt om fit te blijven bij het studeren”, stelt Van Tol. Dat de plannen in één keer werden goedgekeurd, bewijst volgens hem dat de kwaliteitsafspraken „gedegen” zijn. Op veel hogescholen was dat niet het geval; zij werken nog aan een herkansing van hun voorstellen.

Intussen is de eerste lichting van de leenstelselgeneratie afgestudeerd. Studenten die geen beurs kregen, maar ook niet profiteerden van de opbrengsten. Minister Van Engelshoven compenseert hen met een studievoucher van 2000 euro. Een tegoed waarmee deze pechstudenten vanaf vijf jaar na het afstuderen bijscholing kunnen betalen. Voor een master kun je ’m dus niet gebruiken. Een korting op de studieschuld voor iedereen wil de minister niet, want daarvoor is niet genoeg geld.

Vetpot

Hebben de kwaliteitsmiljarden het onderwijs inderdaad verbeterd? Van Tol noemt de geldpot die zijn school kreeg dankzij de afgeschafte studiefinanciering een kwestie van ”vestzak-broekzak”. Op andere budgetten, zoals de Rijksbijdrage per student, werd namelijk bezuinigd.

Dat risico ligt ook op de loer bij alle verkiezingsplannen voor de studiebeurs 2.0. Economisch zware tijden voorspellen geen vetpot en de euro’s moeten ergens vandaan komen.

SGP en D66 sloten vorige week een deal: de studiebeurs moet terugkomen voor studenten uit gezinnen met middeninkomens (met ouders die niet meer dan 70.000 euro per jaar verdienen). Maar, zeggen de twee, die investering mag niet ten koste gaan van het budget voor kwaliteit voor het hoger onderwijs. Ook de ChristenUnie, die de basisbeurs terug wil, vindt dat de investeringen in het hoger onderwijs niet moeten worden teruggedraaid.

GroenLinks pleit voor een startkapitaal van 10.000 euro voor alle 18-jarigen, inclusief jongeren die onder het leenstelsel vielen. Betaald uit de portemonnee van miljonairs. Ook wil de SP een compensatieregeling voor „(ex-)studenten die slachtoffer zijn geworden van het leenstelsel.”

Beloningssysteem

Moet de oude basisbeurs weer terug? Niet per se, vindt Willem Jan van Braak. „Ik zie meer in een beloningssysteem”, zegt hij, wijzend op zijn broertje Reinier. Die wil naar de Koninklijke Militaire Academie in Breda, een studie die Defensie betaalt. Daartegenover staat wel een verplichting: na je afstuderen moet je een bepaalde tijd bij Defensie blijven werken.

Zo’n investering zou goed zijn voor alle studenten, vinden de broers. Willem Jan: „Als student moet je ook iets terugdoen. Laat mensen die binnen een bepaalde tijd hun bachelor halen niet zelf hun studie betalen.” Reinier knikt. „De basisbeurs kan ook misbruikt worden door eindeloos studeren. Een beloning dwingt je automatisch om je best te doen.”

Fanatiek aflossen leuker dan verwacht

De meest gunstige lening die er is, zeiden mensen over de euro’s die Maaike Wind (38) bij DUO in het krijt stond. Maar de studieschuld drukte als een last op haar schouders. Daarom stelde ze zichzelf een doel: 30.000 euro studieschuld aflossen in twee jaar. Het ging zo goed dat ze vorige maand een carrièreswitch maakte en begon als afloscoach.

De basisbeurs bestond nog gewoon toen ze in 2000 ging studeren. Hoe ze aan zoveel schuld komt? „Te veel uitgegeven. Aan een dure studentenkamer, want ik wilde in het centrum van de stad wonen. Twee keer ging ik voor mijn studie naar het buitenland en bijverdienen deed ik nauwelijks. Het laatste jaar kreeg ik geen studiefinanciering meer en moest ik alles lenen.”

In het begin betaalt ze een maandelijks minimumbedrag terug van de totale schuld van 51.759 euro. Tien jaar later is 20.000 euro voldaan. Intussen verlangt ze er als dertiger naar iets op te bouwen; ze wil een koophuis en kinderen. Maar de schuld hangt als een donkere wolk boven haar dromen.

De stress slaat toe en begin 2019 is ze het zat. Wind besluit om de resterende 30.000 in twee jaar tijd af te lossen. Via een app verdeelt ze haar budget tot de laatste cent. „Als je dan toch die ene broek wilt kopen, kies je bewust welk potje je wilt plunderen. Je ziet ook wat dat betekent: minder boodschappengeld en dus nog meer boterhammen met pindakaas eten.”

Intussen is de eindstreep in zicht: Wind staat nog slechts 4437 euro in het rood. Dankzij een superzuinig leven en een aflosplan. Dat betekent: niet op vakantie, niet naar de kroeg, niet uit eten, geen nieuwe kleding. De coronatijd helpt daarbij: geen verleiding om te reizen en concerten te bezoeken.

Ze ontdekt steeds meer manieren om sneller van de schuld af te zijn. Boeken en meubels zet ze op Marktplaats, het boodschappenbudget begrenst ze tot het broodnodige. „Het mooie is: ik mis al die aankopen helemaal niet. Vroeger zag ik in de etalage schoenen die ik ook wilde hebben. Nu ben ik blij met de twee paar die ik heb. Ik ben een veel tevredener mens.” Iets wat ze in de toekomst wil vasthouden.

Hoewel terrasbezoek met vrienden er niet meer in zit, staan daar waardevolle gesprekken tegenover. „We praten automatisch over geld en de vraag waar je in het leven echt gelukkig van wordt.”

In theorie is het waar, zegt ze: de voorwaarden voor een studielening zijn gunstig en desnoods wordt je schuld kwijtgescholden. „Maar iemand met een gewone baan heeft daar niks aan. Alleen iemand die 15 jaar lang een inkomen in de buurt van het uitkeringsniveau heeft. En met de huidige aflostermijn van 35 jaar zit je tot je pensioen vast aan je studieschuld. Zo gunstig vind ik dat niet.”

Een groot bedrag binnen een paar jaar aflossen vindt de ervaringsdeskundige beter dan elke keer een beetje. „Liever twee jaar alles op zijn kop dan de hele tijd die studieschuld met je meeslepen.” Zo adviseert ze oud-studenten een aflosplan in drie versies te maken: voor een luxe levensstijl, sober leven en iets tussenin. „Reken bij alle scenario’s uit hoe lang je over het aflossen doet en maak dan een keuze.”

Wind, die ook blogt en vlogt over haar project, ontwierp een aflostraining met handvatten „die ik vroeger zelf ook zo graag had gehad.” Deze bijvoorbeeld: „Na mijn studietijd koos ik voor een mooie bank, duur koffiezetapparaat en gewoon huis in plaats van een studentenkamer. Achteraf had ik zelf gewild dat ik nog even was blijven doorleven als student.”