Het statige witte woonhuis aan de Willinkstraat 4 in Winterswijk bevindt zich op een steenworp afstand van de gereformeerde kerk waar Kuipers zo graag kwam. Naast de deur is een plaquette aangebracht met informatie over de voormalige bewoonster.

Zo’n 500 meter verderop, aan het Mevrouw Kuipers-Rietbergplein, staat een beeldje ter nagedachtenis aan de verzetsstrijdster. Het stelt een vrouw voor die een opgejaagd hert beschermt. Schuin tegenover het monument staat eveneens een beeld, met daarachter panelen met de namen van honderden Winterswijkse joden die omkwamen en enkele militairen die sneuvelden. De monumenten staan op korte afstand van het vroegere woonhuis van NSB-burgemeester Wim Bos.

Het is opvallend dat een van de belangrijkste verzetsmensen van Nederland uitgerekend kwam uit een dorp waar veel NSB’ers woonden, vinden Sjoerd Kemeling en Ries de Jong, bestuursleden van historische vereniging Het Museum in Winterswijk. Bovendien is het bijzonder dat ze diepgelovig was, terwijl Winterswijk destijds minder religieus was dan omliggende dorpen.

Helena Kuipers is in 1932 een van de oprichtsters van de Gereformeerde Vrouwenvereniging in Nederland. Ze zit landelijk en ook plaatselijk in het bestuur. „Daarmee had ze een groot netwerk, dat haar later goed van pas kwam”, zegt Kemeling. Ze doet dat werk naast de zorg voor een gezin met vijf kinderen. De Jong: „Het gezin was niet onbemiddeld. Haar vader was graanhandelaar en haar man, Piet Kuipers, kwam later ook in het bedrijf.”

Al voor de Tweede Wereldoorlog heeft Helena door dat het in Duitsland vanwege de nazi’s niet goed gaat. De Jong: „Tijdens de oorlog raakte ze betrokken bij het verzet doordat er onverwachts twee joodse mensen voor de deur stonden die tijdelijk onderdak nodig hadden.” Al snel helpt Helena joden, piloten en mensen die zich willen onttrekken aan dwangarbeid in Duitsland. Haar huis wordt een trefpunt voor verzetsmensen. De Jong: „Soms kwamen er zo veel mensen op bezoek dat er opvallend veel fietsen voor de deur stonden.” Kemeling: „Piet steunde zijn vrouw. Hij vervoerde onderduikers en gebruikte zijn graanhandel als dekmantel. Maar Helena nam het voortouw.”

Begin 1943 richt Helena, onder de schuilnaam Tante Riek, de landelijke onderduikersorganisatie op. Dat doet ze onder anderen met ds. Frits Slomp, alias Frits de Zwerver. Dankzij haar contacten in de vrouwenbond kan Helena in het hele land onderduikadressen vinden, evenals mensen die moeten zorgen voor bonkaarten en andere benodigdheden.

In 1944 dreigen Piet en Helena te worden opgepakt. Ze ontsnappen per trein. Op de perrons wordt omgeroepen dat een van hun kinderen is verongelukt. Een telefoontje naar een goede buurvrouw maakt duidelijk dat dit een vals bericht is om het echtpaar op te kunnen pakken.

Enkele maanden later worden ze door verraad alsnog gearresteerd. De Jong: „Ze wist dat vrouwen zelden werden geëxecuteerd. Daarom zei ze dat haar man geen schuld had.” Piet wordt vrijgelaten, duikt onder en overleeft de oorlog. Helena komt via kamp Vught terecht in Ravensbrück. Vanuit de trein vanuit Vught gooit ze een wc-papiertje naar buiten, dat nu in bezit is bij het museum. Ze schrijft erop dat ze bidt voor haar man en kinderen.

In Ravensbrück biedt ze geestelijke ondersteuning aan medebewoners van haar barak. Onder hen is Betsie ten Boom, de zus van Corrie, die in het kamp aan een ziekte overlijdt. Al snel wordt ook Helena Kuipers ziek. Ze sterft op 27 december 1944. Winterswijk eert haar als een van haar belangrijkste inwoners.

Helena Kuipers

Helena Theodora Kuipers Rietberg wordt op 26 mei 1893 geboren in Winterswijk, waar ze altijd blijft wonen. Ze trouwt met Piet Kuipers en krijgt vijf kinderen. Onder de schuilnaam Tante Riek richt ze tijdens de Tweede Wereldoorlog een landelijke onderduikersorganisatie op. Ze overlijdt op 27 december 1944 in Ravensbrück.

serie Huizen met historie

Dit is het eerste deel in een serie over woonhuizen van historische personen. Zaterdag deel 2.