Hoe simpel kan het zijn? Giet een jerrycan benzine leeg aan de voet van een zendmast, steek de brand er in en maak dat je wegkomt. Een zendmast verwoesten, is secondenwerk, zo blijkt uit beelden van bewakingcamera’s. Wat bezielt deze brandstichters?
Zendmasten vernielen lijkt een nieuwe rage op sociale media. Al enkele maanden gaat de suggestie viraal dat de 5G-zendtechniek iets te maken zou hebben met corona. En dus moesten in Nederland ongeveer twintig zendmasten eraan geloven, al is 5G nog niet eens in gebruik genomen.
Een van de eerste suggesties dat elektromagnetische golven van 5G-zendmasten iets met de Covid-19-pandemie te maken zou hebben, duikt eind januari op. De Amerikaanse pulpnieuwssite Rumor Mill News legt een verband tussen de uitrol van 5G en de corona-uitbraak in Wuhan: 5G-straling –en niet het virus– zou de opname van zuurstof in het bloed bemoeilijken en zou zuurstofatomen kapot maken; mensen gaan hoesten en worden kortademig.
Blootstelling aan 5G zou ook het immuunsysteem verzwakken, beweert de Vlaamse arts Kris Van Kerckhoven eind januari het Belgische dagblad Het Laatste Nieuws. „Feit is dat het virus uitbrak in de stad Wuhan en er sinds 26 februari 2019 een honderdtal 5G-zendmasten zijn gebouwd in en rond Wuhan”, aldus Van Kerckhoven.
Op YouTube verscheen een video over de Diamond Princess, het cruiseschip waarop het Covid-19-virus werd gevonden. Het schip zou ook met 5G zijn uitgerust. De verplichte vaccinaties zouden de mensen aan boord ook al gevoeliger hebben gemaakt voor corona.
Dat levert drie ingrediënten op voor een spannende theorie: het coronavirus, 5G en vaccinaties. „Virussen en straling doen het altijd goed in complottheorieën”, verklaart Jelle van Buuren, expert complottheorieën van Universiteit Leiden. „Dezelfde angst zien we bij vaccinaties.”
Complotdenkers combineren verschillende zaken die voor andere mensen los van elkaar staan, legt Stef Aupers, hoogleraar mediacultuur aan de universiteit van Leuven, uit. „Everything is connected. Het kan vanuit hun optiek geen toeval zijn dat de introductie van 5G en de corona-epidemie op hetzelfde moment plaatshebben.”
Verschillende sites pikken het vermeende verband tussen 5G en corona op, en gooien voortdurend olie op het vuur. Zoals de Britse Facebookpagina ”Stop 5G UK”. De Nederlandse website niburu.nl publiceert op 9 april een screenshot van De Telegraaf: Zuid-Koreaanse wetenschappers zouden hebben aangetoond dat het virus niet bestaat, maar ‘5G-straling’ zou tot ademhalingsproblemen leiden. Een dag later verschijnt het screenshot op complotwebsite JDReport.com. Het screenshot dat inmiddels circuleert op Twitter en Facebook blijkt een vervalsing te zijn.
Het idee dat de overheid samenzweert tegen de Nederlandse bevolking gaat viraal na een bericht op het Facebookaccount van ”Nana Raphanello Noura”: ”5G is onderdeel van het biowapen”: De overheid zou de masten plaatsen om de weerstand van mensen te verzwakken. „Vanwege de overbevolking willen ze de bevolking waarschijnlijk uitdunnen”, stelt ‘Nana’ uit Zoetermeer maandag in NRC Handelsblad. Haar Facebookpagina ”Wij willen geen 5G Nederland” is binnen een maand met zo’n 35.000 leden de grootste Facebook-actiegroep geworden die ageert tegen 5G.
De Amerikaanse arts Thomas Cowan zou een verband hebben ontdekt tussen de opkomst van radio en de Spaanse griep van 1918, en nu tussen 5G en de uitbraak van Covid-19. JDreport.com wijst daarop in een interview met de arts.
YouTube en Facebook hebben aangekondigd om dergelijk nepnieuws te verwijderen. Complotdenkers voelen zich daardoor echter gesterkt in hun achterdocht: zie je wel, de elite, de media en de farmaceutische industrie spelen samen onder één hoedje. Aupers: „Complotdenkers hebben een fascinatie voor macht en, in het bijzonder, voor moderne instituties en de ‘elite’. Doordat overheid, wetenschap en technologie steeds complexer en ondoorzichtiger zijn geworden, gaan burgers speculeren wie de macht in de wereld nu echt in handen heeft.”
Misleidend
Dat is op zich nog niet zo’n punt. „Het grootste probleem is dat bekende influencers de misleidende informatie verder de wereld in helpen”, meent Ali Tehrani, directeur van het Londense bureau Astroscreen, dat manipulatie op sociale media onderzoekt, op de website van persbureau Bloomberg.
Op onlineforums in de krochten van het internet, zoals 4chan, moedigen stemmingmakers mensen aan om 5G-apparatuur te vernielen. In het Verenigd Koninkrijk heeft dat ervoor gezorgd dat er al tientallen masten voor mobiele telefonie zijn vernield. Voor gebruikers van 4chan is dat reden voor een feestje, meldt Bloomberg. Het Britse ministerie van Media is niet zo feestelijk gestemd. Zij noemt het op Twitter „criminele daden die zijn geïnspireerd op „dwaze complottheorieën die online circuleren”; de daders zullen „de volle kracht van de wet ondervinden.”
Ook aan Nederland gaat deze golf van vernielingen niet voorbij. Sinds 5 april zijn in Nederland een kleine twintig zendmasten in brand gestoken, onder meer in Groningen, Tilburg, Oudenbosch, Veldhoven, Liessel, Nuenen, Almere en Rotterdam. Er is inmiddels één dader –uit Groningen– aangehouden, maar niemand heeft nog een verklaring afgelegd. Daardoor is, anders dan in het Verenigde Koninkrijk, officieel nog niet bekend of deze brandstichtingen verband houden met de complottheorieën over het 5G-netwerk.
Minister Ferd Grapperhaus van Justitie noemt het in brand steken van zendmasten een „aanval op onze hulpdiensten en daarmee onze samenleving”. Van de complottheorieën moet de bewindsman niets weten. „Er is geen enkele aanleiding om die zendmasten verdacht te houden.” Grapperhaus benadrukt dat 5G in Nederland nog helemaal niet in gebruik is.
Een verband tussen elektromagnetische golven van 5G-netwerken en het coronavirus bestaat al evenmin. „Dat is wetenschappelijk gezien volslagen onzin”, stelt Simon Clarke, microbioloog aan de University of Reading op de site van Bloomberg. „Je kunt geen virus krijgen van een telefoonmast.” Ook de claim dat 5G ademhalingsproblemen zou veroorzaken, is „overduidelijk absurd”, schrijft de Australische stralingsdeskundige John Hartnett op zijn blog.
Ook kloppen veel zogenaamde feiten niet: Wuhan is lang niet de eerste stad waarin 5G is uitgerold. En in de meeste steden waar 5G in de lucht is, is nog niemand aan corona overleden. Bovendien, een van de zwaarst getroffen landen door corona is Iran. Het aantal 5G-masten dat daar staat, is welgeteld nul.
Voor complotdenkers is het echter niet toevallig dat 5G-straling, virussen en vaccinaties momenteel bij elkaar komen. „Er bestaan al lang groepen in de samenleving die ervan overtuigd zijn dat straling nadelige gevolgen heeft voor de gezondheid. De wetenschap zou dit negeren of verzwijgen. Ook worden virussen vaak geframed als biologische wapens. De ‘wereldelite’ zou die opzettelijk inzetten om de bevolking te decimeren”, zegt Jelle van Buuren.
Bill Gates
De bemoeienissen van Microsoftoprichter Bill Gates –lid van de vermeende ‘wereldelite’– met Covid-19 versterken de huidige complotverhalen. De steenrijke Amerikaan bouwt momenteel aan zeven fabrieken om een coronavaccin te produceren. Dat is koren op molen van de Amerikaanse antivaccinatie-activisten. Gates werd er al van beschuldigd dat hij het coronavirus zou hebben gemaakt om geld te kunnen verdienen aan 7 miljard doses vaccin. Nu gaat het verhaal dat Gates de wereldbevolking wil controleren met een microchip, die hij via de vaccinaties zou laten injecteren.
„Dat deze beweringen objectief niet kloppen, doet er niet zo veel toe”, vervolgt Van Buuren. In crisistijden zijn veel mensen extra onzeker en zoeken ze houvast. „De huidige situatie is natuurlijk ook bedreigend: wat betekent deze crisis voor mijn gezondheid, voor mijn werk, mijn bedrijf, mijn ouders, wanneer kan ik mijn ‘normale’ leven weer oppakken, als dat al kan. Mensen gaan op zoek naar heldere antwoorden”, constateert de Leidse wetenschapper.
Complottheorieën bieden dan vaak overzichtelijke antwoorden die een complexe, verwarrende wereld hanteerbaar maken. Ze geven betekenis aan deze crisis: hoe moet ik dit alles interpreteren? „De diepste oorzaak van complotdenken is dan ook angst voor een onbeheersbare samenleving, een gevoel van ontheemdheid, en een diepgeworteld wantrouwen tegen instituties zoals overheid, wetenschap, media en de techgiganten die de 5G-netwerken aan de burger opdringen”, stelt Aupers.
„Er is een vijand, een complot, en een indeling van de wereld in goed en kwaad, vriend en vijand. Deze scherpe tegenstelling tussen ”wij” en ”zij” versterkt hun eigen identiteit. Het gaat niet meer om een zondebok buiten de samenleving. Want het complot komt van binnenuit: uit onze ‘eigen’ moderne instituties.”
Spectaculair
Daarbij komt: voor een schokkende gebeurtenis willen mensen een duidelijke schuldige kunnen aanwijzen. „Veel mensen kunnen nauwelijks geloven dat een onhygiënische vleesmarkt in Wuhan een pandemie kan veroorzaken. Dat die er de oorzaak van is dat onze samenleving is stilgevallen, de economie in een crisis is gestort, onze vrijheid is opgeschort. Kortom, dat de vertrouwde wereld plotsklaps is verdwenen. Niets is meer zeker, en dat schreeuwt om een spectaculaire verklaring. Een complot biedt orde in de chaotische wereld; het laat overzichtelijk zien wat er wel en niet deugt”, aldus Van Buuren. „Het idee dat slechte dingen kunnen gebeuren zonder dat daar een doel achter zit, door toeval, domme pech, of een ongelukkige samenloop van omstandigheden, of dat we niemand de schuld kunnen geven; dat is een nauwelijks te verteren gedachte.”
Samenzweringstheorieën doemen vaker op in crisistijd. Vooral bij het deel van de bevolking dat een fundamenteel wantrouwen koestert tegenover de ‘elite’ en instituties, zoals overheid, politiek, bestuur, wetenschap en media, verklaart Van Buuren. „Deze mensen zijn extra vatbaar voor de alternatieve verklaringen die complottheorieën bieden. Zeker als deze aansluiten bij ideeën, angsten of vooroordelen die ze toch al hadden. En ze bieden een soort van hoop: als die 5G-netwerken nu maar niet in gebruik worden genomen, dan is ons probleem opgelost.”
Een echt complot?
De vele complottheorieën rond corona en 5G nemen niet weg dat er mogelijk een echt complot achter het in brand steken van de zendmasten zit, van groeperingen die er belang bij hebben de maatschappij te ontwrichten. Marc Owen Jones, specialist desinformatie aan de Hamad bin Khalifa University in Qatar, analyseerde half april tienduizenden interacties op Twitter over ”5G” en ”corona”. Hij signaleerde veel „niet-inauthentieke activiteiten.” Die wijzen volgens hem op door bepaalde staten gesteunde campagnes.
„Ik heb zeer sterke aanwijzingen dat een aantal van die accounts onderdeel zijn van een desinformatiecampagne”, stelt Jones in een bericht van persbureau Bloomberg. Deze campagne vertoont volgens hem sterke gelijkenis met de desinformatiecampagne van het Russische internetonderzoeksagentschap tijdens de Amerikaanse verkiezingen in 2016.
Naushad UzZaman komt tot vergelijkbare conclusies. De technisch directeur van Blackbird.AI, een New Yorks bedrijf dat gespecialiseerd is in online desinformatiecampagnes, spreekt op Bloomberg van een „gecoördineerde campagne.” Net als de onderzoekers van de Global Disinformation Index kan hij niet achterhalen wie er precies achter de verspreiding van de complottheoriën zit.
Maar de richting waarin deze onderzoeksbureau’s denken, is duidelijk. De afgelopen jaren promootte de Russische propaganda-omroep Russia Today tal van ongefundeerde gezondheidsgevaren van 5G. Deze werden in de westerse wereld door allerlei actiegroepen omarmd. Ze vormen momenteel de ruggegraat van de levende bezwaren tegen 5G. Verder hebben pro-Russische organisaties zeker in 150 gevallen desinformatie verspreid over corona, somde de Europese Unie eind maart op in het rapport ”Covid-19 desinformation”.
Dergelijk nepnieuws komt sneller dan vroeger vanuit de krochten van het internet in de gewone media terecht; al binnen 3 tot 14 dagen, terwijl dat normaal gesproken 6 tot 8 maanden duurt, meldde Technisch Weekblad deze week op gezag van AI-start up Yonder, die disinformatie analyseert.
Zie ook:
5G-antenne op elke lantaarnpaal: meer kans op enge ziektes?
Hoe gevaarlijk is 5G? Dat blijft ongrijpbaar
