De wijk Williamsburg is gelegen in het uiterste noordoosten van Brooklyn. East River scheidt de wijk van Manhattan. Vanuit Williamsburg heb je een grandioos uitzicht op de skyline van Manhattan.

De Satmars behoren tot de grootste chassidische groeperingen ter wereld en streven een strikte vorm van Jodendom na. Cijfers van het totaal aantal leden zijn onbekend, schattingen lopen uiteen van 80.000 tot 150.000 aanhangers. Dat ze groeien is zeker, met bijna acht kinderen per gezin. In Williamsburg wonen in ieder geval 80.000 Satmars.

Hongarije

Oorspronkelijk komen deze Joden uit Satu Mare, nu Roemenië, maar vroeger behorend tot Transsylvanië (onderdeel van Hongarije). Ze behoren net als veel andere Hongaarse chassidische dynastieën tot de strengere groeperingen. Oorzaak is het feit dat in Hongarije (net als in Duitsland) in de negentiende eeuw het liberale jodendom veel invloed kreeg. Als reactie ontstond een Hongaars orthodox Jodendom, geleid door een van de meest invloedrijke orthodoxe rabbijnen uit de negentiende eeuw, Mozes Schreiber (1762-1839).

In de Verenigde Staten vind je de Satmars, zoals gezegd, vooral in Williamsburg (Brooklyn), maar ook buiten de stadsgrenzen in Kiryas Yoel, gesticht vanuit Williamsburg. Opvallend is hun anti-politiek zionisme: de huidige staat Israël is voor hen niet de vervulling van de Bijbelse profetie, maar gewoon een seculiere natie. Men mag (achter)namen niet veranderen, men is tegen integratie in de maatschappij, volgt geen seculier onderwijs en spreekt thuis alleen Jiddisch (als de enige Joodse taal), hoewel men buitenshuis wel weer Engels of Ivriet (modern Hebreeuws) mag spreken. Ultraorthodoxe Joden mogen geen kleding van buiten de groep dragen, alleen de kleding die hun voorouders in de negentiende eeuw en eerder droegen.

Reformatorische gezindte

Satmars zijn te vergelijken met de orthodox-reformatorische gezindte vanwege hun kritische kijk op de wereld, terwijl een andere chassidische groep, Chabad, meer verwant is met de evangelischen, vanwege hun open houding naar de buitenwereld en hun evangelisatiedrang om andere Joden te bereiken, aldus Pieter Siebesma. Hij organiseerde samen met Christian Stier van de stichting Israël en de Bijbel eind april een visiereis naar de orthodoxe Joden in Brooklyn om deze groep in kaart te brengen en te onderzoeken hoe die met Gods Woord te bereiken is.

De Satmars zorgen voor een levendig straatbeeld in Williamsburg. Het loopt af en aan en het lijkt wel of iedereen haast heeft. Velen lopen druk telefonerend over straat. Veel moeders met kinderen in buggies. In portieken zijn bewoners druk met elkaar in gesprek.

De Satmars hebben zich ontwikkeld tot een hechte groep. Een van de voornaamste leiders, Joel Taytelbaum (in 1979 overleden), stichtte aparte scholen voor meisjes en voor jongens en aparte koshere slagerijen. Leden kopen alleen daar hun vleesproducten.

Opvallend zijn de vele bussen met Hebreeuwse lettertekens. ”Talmoed-tours” staat er vaak op vermeld. Op een van de bussen is in het Hebreeuws te lezen: „Ook ik voeg me bij de vele duizenden van Israël die zich er op toeleggen elke dag de dageraadszegeningen uit te spreken in gezelschap en in duidelijke en aangename taal.” Het gaat hier om een deel van het morgengebed. Het is een aanmoediging dit niet af te raffelen, maar duidelijk en hardop uit te spreken.

Sommige bussen zijn zelfs geblindeerd. Het betreft bussen die rijden tussen Williamsburg en Borough Park, eveneens in Brooklyn, een afstand van dik een halfuur. Vooral jongeren worden dan beschermd tegen ‘boze’ invloeden van de buitenwereld. De bussen hebben een gordijntje halverwege hangen zodat mannen en vrouwen gescheiden zitten.

Waarschuwing

Interessant is een aanplakbiljet waarop gewaarschuwd wordt tegen een mobiele telefoon die op een koshere telefoon lijkt (dat wil zeggen zonder internet), maar het dus niet ís. Des te gevaarlijker dus! Grappig dat het woord ”danegerous” verkeerd gespeld is: veel Joden in deze wijk spreken beter Jiddisch dan Engels. Wat de telefoon betreft, is het zelfs zo dat als je je kinderen op de chassidische school wilt hebben, je als ouders geen smartphone mag hebben. Volgens een ex-chassied hebben heel veel mensen stiekem twee telefoons.

Hoe is het mogelijk om je af te zonderen van de buitenwereld, bijvoorbeeld door internet te weren? Een bezoeker in een lunchroom haalt een ouderwetse Nokia –zonder internet– uit zijn zak. „Gewoon een koshere telefoon aanschaffen!”, zegt hij.

Het Evangelie onder Joden in Brooklyn

Dit is de vierde aflevering over Evangelieverspreiding onder de Joodse gemeenschap in de Amerikaanse stad New York.