Één voor liepen ze naar voren in de zaal waar Blokhuis vrijdag het akkoord presenteerde; de vertegenwoordigers van de ongeveer 70 maatschappelijke organisaties die het stuk ondertekenden. „Dit is de start van een brede beweging die Nederland nog gezonder en vitaler maakt”, sprak de bewindsman opgeruimd.

Haast is volgens hem geboden, want, zo zei Blokhuis, de gezondheidsproblemen als gevolg van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik zijn groot. Jaarlijks sterven zo’n 20.000 Nederlanders door te roken. Overgewicht staat te boek als de belangrijkste oorzaak van bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en als een van de medeveroorzakers van diabetes type 2. Alcohol veroorzaakt jaarlijks zo’n 3000 gevallen van kanker en is de hofleverancier van de verslavingszorg.

Om het akkoord te kunnen sluiten, richtte Blokhuis drie onderhandelingstafels in; een voor roken, een voor overgewicht en een voor alcoholgebruik. „Wij hadden het het gemakkelijkst”, grapte oud-GroenLinks-politica Jolande Sap, die de onderhandelingen over de antirookafspraken leidde, vrijdag. „Voor het stoppen met eten en drinken krijg je in Nederland de handen niet op elkaar. Voor het stoppen met roken inmiddels wel.”

Strengere wetgeving

De bedoeling van het grapje was duidelijk: bij de overgewichttafel en de alcoholtafel onderhandelden de levensmiddelenbranche, de frisdrankproducenten en de horeca mee. Als gevolg van een internationaal verdrag waarbij Nederland is aangesloten konden de tabaksproducenten echter van de antirooktafel worden geweerd. Zodoende had Sap van de drie tafelvoorzitters de beste mogelijkheden om naast vrijblijvende maatregelen ook strengere wetgeving voor te stellen. Van die mogelijkheid maakte zij ruimschoots gebruik, zo blijkt uit het akkoord.

Het uitstallen van tabaksproducten wordt voor supermarkten verboden vanaf 2020 en voor de andere verkooppunten vanaf 2021. Uitzonderingen zijn er alleen voor speciaalzaken die uitsluitend rookwaren, rookaccessoires, loten en dagbladen verkopen, én voor bestaande kleine zaken met meer dan 75 procent omzet uit tabaksproducten.

Deze zaken krijgen ook vrijstelling voor het (gevel)reclameverbod dat alle andere verkooppunten per 2021 krijgen opgelegd. Vanaf 2020 zijn rookvrije schoolpleinen verplicht. De horeca krijgt enig respijt bij het verplicht moeten sluiten van speciale rookruimtes, maar van afstel is geen sprake. Uiterlijk in juli 2020 moeten de laatste dicht, zo komt in de tabaks- en rookwarenwet te staan.

In de reeks voorstellen van de overlegtafel over problematisch alcoholgebruik is eigenlijk maar één wettelijke maatregel te ontwaren. Het stunten met alcohol wordt beperkt door maximaal 25 procent korting op de reguliere prijs toe te staan, zo wordt opgenomen in de Drank- en Horecawet. Een bewustwordingscampagne moet drinkers verder wijzen op de risico’s van overmatig alcoholgebruik. In de Reclamecode voor Alcoholhoudende dranken worden aanvullende regels opgenomen om te voorkomen dat alcoholreclame terecht komt bij minderjarigen op social media.

Nog een opsteker voor Blokhuis: uiterlijk vanaf 2020 laten de zorgverzekeraars de kosten voor het meedoen aan stoppen-met-rokenprogramma’s niet meer vallen onder het eigen risico.

De overlegtafel over overgewicht hoopt vooral op een stijging van het aantal gemeenten dat speciale begeleidingsprogramma’s aanbiedt voor kinderen met obesitas. De supermarkten die aan deze overlegtafel meepraten gaan hun best doen om vaker calorie-arme A-merk frisdranken te verkopen: de inzet is een reductie met 30 procent in 2025. Een andere belofte uit de levensmiddelenbranche is dat er voor ongezonde producten minder kindermarketing zal worden bedreven.

Effectief

Een eerste effectmeting van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) laat zien dat de maatregelen uit het akkoord gunstig uitpakken, maar niet zo effectief zijn als de opstellers hadden beoogd.

Het meest kansrijk acht het RIVM de doelstelling dat in 2040 minder dan 5 procent van de volwassen rookt. De andere doelstellingen –overgewicht bij hooguit 38 procent van de volwassenen en problematisch drinkgedrag bij hooguit 5 procent– zijn vooralsnog een brug te ver en vergen volgens het RIVM „scherpere maatregelen.”

Blokhuis liet zich daar vrijdag niet door ontmoedigen. „Een brede maatschappelijke groep wil verandering inzetten. Dit akkoord is een duidelijk signaal.”