Kerk & religie

Ook prof. Peels struikelt soms over het Oude Testament

Terwijl veel Nederlandse christenen in de afgelopen decennia een afkeer kregen van het Oude Testament, drong prof. dr. H. G. L. Peels steeds dieper door in de oudste teksten van de Bijbel. De christelijke gereformeerde hoogleraar toont zich een vurig pleitbezorger. „De zogenaamde schaduwzijden van het Oude Testament brengen juist bij het kloppend hart van de Bijbel.”

Eunice Hoekman-van Stuijvenberg

18 January 2018 14:54Gewijzigd op 16 November 2020 12:26

Prof. dr. H. G. L. Peels. Beeld RD, Anton Dommerholt

Prof. Peels woont sinds twee jaar samen met zijn vrouw in een nieuwbouwhuis in Oene, niet ver van de oude hervormde dorpskerk. Maar zijn leven en werk ligt in Apeldoorn. Apeldoorn, synoniem voor de Theologische Universiteit van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Een kwarteeuw geleden trad hij aan als hoogleraar oudtestamentische vakken. Al sinds 1986 was hij als universitair hoofddocent aan de opleiding verbonden. Met een minisymposium en een receptie zet de universiteit vrijdag een uitroepteken achter zijn jubileum.

„In Apeldoorn ligt een heel stuk van mijn leven”, zegt prof. Peels. „Ik heb alle grote veranderingen meegemaakt, van de uitbouw van de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA) tot en met het traject richting de Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU). Op een bepaalde manier ben ik vergroeid met de TUA, die, toen ik begon, een hogeschool was met een simpele studiegids en weinig of geen reglementen. De hoogleraren waren toen bijna twee keer zo oud als ik.”

U kende als geen ander de consequenties van het opgaan van de TUA in de GTU. Toch was u een voorstander.

„Ik heb mijn leven gewijd aan de uitbouw van de TUA. Als rector gaf ik de laatste jaren leiding aan het proces dat zou leiden tot de oprichting van de GTU. We moesten een stukje eigenheid inleveren om in een breder kerkelijk-theologisch verband verder te kunnen gaan.”

Wat is het eigene van de TUA?

„De TUA is een theologisch vormingscentrum in het midden van de CGK. Met elkaar hebben we aan de TUA een klimaat gecreëerd van korte lijnen en een persoonlijke omgang tussen studenten en docenten. Theologisch-academische wetenschapsbeoefening gaat samen met een kerkelijke gerichtheid, met vroomheid, om het met Voetius te zeggen. Je beoefent wetenschap vanuit de diepe overtuiging dat de Bijbel niet primair aan de katheder is gegeven maar aan de kansel.”

U had dat willen opgeven?

„Nee, natuurlijk niet, je zou dit alles zo goed mogelijk willen meenemen, maar er waren onvermijdelijk ook dingen verloren gegaan, zoals de mooie locatie en de korte lijnen.”

En dat had u ervoor over.

„Ik ben ervan overtuigd dat gereformeerd Nederland een GTU hard nodig heeft anno 2018. Samengaan biedt winst. Blikverbreding. Wederzijdse bevruchting. Meer studenten uit binnen- en buitenland. Het meer gemeen maken van de gereformeerde theologie. Nu zijn er kleine instituten die dat separaat doen. We zouden één adres gehad hebben, ook voor de overheid. Natuurlijk bracht de oprichting van de GTU veel regelwerk en ook risico’s met zich mee, maar de roeping en opdracht om als gereformeerden de krachten te bundelen, heeft me altijd sterk aangesproken. ”

Vandaar ook uw betrokkenheid bij de nationale synode.

„Het is mijn diepe overtuiging dat we als christenen in deze samenleving in een andere positie verkeren dan eind negentiende of begin twintigste eeuw. Ik sta niet voor dat alle christenen in één kerk bijeen geveegd worden –dat gaat toch nooit lukken– maar wel dat we schouder aan schouder staan om elkaar waar mogelijk te versterken.”

Met welk doel?

„Dat een verdeeld getuigenis van de naam van Christus verandert in een gezamenlijk spreken. Als we schouder aan schouder gaan staan, laten we beter zien dat we niet van onszelf zijn maar eigendom van Christus. Dat gaat dieper dan onze historische en traditionele identiteiten.”

Uw eigen vakgebied, het Oude Testament, noemde u ooit het mooiste onderdeel van de theologie. Waarom?

„Je leert in het Oude Testament de hoogte, diepte, lengte en breedte van de godsopenbaring kennen. In de loop van de eeuwen leer je Hem kennen in Zijn toorn en heiligheid. Hij kan het duister niet dulden. En dwars daardoorheen is er altijd weer die toon van liefde en geduld. Hij zoekt. Je hoort Hem zelfs klagen tegen Zijn volk: wat heb Ik verkeerd gedaan? Daarbij valt elk filosofisch godsbeeld aan scherven. Het Oude Testament staat onder de hoogspanning van de godsopenbaring. Bij het kruis zie je de hoogspanning van Gods liefde tot in het ultieme. Al vele jaren ben ik hiermee bezig en nog denk ik: wat weet je nou al met al? Je ontdekt steeds weer nieuwe dingen.”

In welke mate kunnen wij God kennen?

„In de mate waarin Hij zich te kennen geeft. Dat doet Hij in de Bijbel op volstrekt betrouwbare wijze. Denk niet dat je God kent zoals je een vriendje kent. In de Bijbel ontdek je ook de verborgenheid, het mysterie van God. Die wordt ons ten diepste onthuld in het kruis van Christus. Dat je dingen niet weet en niet begrijpt, kom je in het Oude Testament allemaal tegen. Je hoort de aanvechting en de moeite. Het is geen kant-en-klare dogmatiek, maar omgang met de levende God, de gans Andere. Die zo ontzaglijk liefheeft. En soms ook wegen gaat die je niet begrijpt.

Deze thematiek heeft me altijd sterk beziggehouden. Dat begon door wat ik in de pastorie in Zoetermeer meemaakte. Ik zag onder kerkgangers dat de moeite met het Oude Testament toenam. Mijn dissertatie ging over de wraak van God, een van de moeilijkste dingen in de Bijbel. Als predikant en later in mijn academisch bezig zijn, werd ik gedreven door de vraag: wie is God nu? Hoe kunnen wij Hem kennen, hoe openbaart Hij zich? Die vraag is zo eindeloos belangrijk.”

Welke ontwikkeling zag u op dit punt in de afgelopen 25 à 30 jaar?

„Ik zag de vragen toenemen ten aanzien van de donkere zijden van het Oude Testament, de moeite ook met geweld. De overtuiging die velen dertig, veertig jaar geleden nog hadden –dit is de Bijbel, punt uit– verandert. Dit maak ik niet meer mee, is een uitspraak die ik nogal eens hoor. Als ik een lezing houd, zeker voor studenten, zie ik iets van een nieuw opkomende afkeer van het Oude Testament. Ik ben van mening dat wij juist in de zogenoemde schaduwzijden van de Bijbel te maken krijgen met het diep eigene van de godsopenbaring. Hij is de Heilige, de gans Andere, een God Die de wereld zo ongelooflijk diep liefheeft dat Hij het kwade niet kan dulden. Die schaduwzijde brengt eigenlijk bij het kloppend hart van de Bijbel. Op het moment dat ik ga schiften en scheiden op basis van mijn eigen morele intuïties –omdat iets niet goed voelt– doe ik de Bijbel onrecht aan. Het heeft de Heilige Geest beliefd de schriften zó te geven en zó ontvang ik ze.”

Struikelde u zelf wel eens over een oudtestamentische tekst?

„We hebben van doen met een God Die absoluut betrouwbaar is, wat er ook gebeurt. Daar heb ik nooit aanvechting bij gehad. In het licht van Golgotha verbleken mijn vragen en mijn kritische denken. Wat ik ben kwijtgeraakt, zo ik dat ooit al had, is een rigide biblicistische Bijbelopvatting. Ik heb geleerd steeds meer te luisteren. Liever langer luisteren, een adagium dat ik mijn studenten graag voorhoud. Wat wil de Bijbeltekst nou eigenlijk zeggen? Breng nou eens niet jouw criteria bij voorbaat mee. De tekst is dertig eeuwen terug geschreven in de wereld van toen en daar. Wat betekent dat voor mijn verstaan van de Bijbeltekst? En inderdaad, dan kom ik allerlei vragen tegen waarop ik geen antwoord heb. Dingen waarvan je zegt: ik had het niet erg gevonden als die niet in de Bijbel hadden gestaan. Het Oude Testament is geen gemakkelijk, hapklaar boek. Van tijd tot tijd struikel je erover. Maar het is ook een boek waarvan de Heere Jezus zegt: er zal geen woord van verloren gaan.”

Begin januari schreef u in een bijdrage voor het theologenblog dat u verlangt naar een „groter wij”, naar meer eenheid in de gereformeerde gezindte.

„Er zijn momenten geweest waarop ik hiervan even een voorsmaak kreeg. Eén moment. We waren in 1999 bijeen in Aix-en-Provence, bij het 25-jarig bestaan van de gereformeerde theologische faculteit daar. De hele breedte van de gereformeerde gezindte was er. Afgevaardigden vanuit de Gereformeerde Gemeenten, de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk in Nederland, de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt… In de kerk ‘s zondags vierden we onder leiding van een Franse dominee het avondmaal. Samen. Ik herinner me nog de woorden van Jan van der Graaf. „Nu kunnen we eindelijk samen het avondmaal vieren.” Met tranen in de ogen.”

Hij of u?

„Hij met tranen in de ogen en bij mij zaten ze achter de ogen. Op de bruiloft van het Lam zullen er geen kerkelijke grenzen meer zijn. Voor de troon van Gods genade zouden wij ons wel eens kunnen schamen voor veel grenzen die wij trokken. Maar aan Hem is het oordeel, wij kunnen de geschiedenis niet veroordelen. Ik wil niet de staf breken over het verleden, maar leven uit de hoop die het Bijbelse perspectief van de toekomst ons geeft.”

Eric Peels

Hendrik George Laurens Peels (1956) werd geboren in Dordrecht. Hij studeerde theologie aan de –toen nog– Theologische Hogeschool van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Apeldoorn, om in 1982 intrede te doen in Zoetermeer. Vanaf 1987 was Peels universitair hoofddocent oudtestamentische vakken aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA). In 1992 promoveerde hij op een dissertatie met als titel ”De wraak van God”. Ook zijn doctoraalscriptie ging over dit thema. Sinds 1993 is Peels hoogleraar oudtestamentische vakken. Specialisaties van de hoogleraar zijn het godsbeeld in het Oude Testament en het onderzoek naar de profeet Jeremia. Hij publiceerde onder meer ”Traag tot toorn. Een onderbelicht aspect van het oudtestamentisch godsbeeld” en ”God en geweld in het Oude Testament”, beide voor de reeks ”Apeldoornse Studies”.

Van 1993 tot 2004 was Peels als supervisor betrokken bij de totstandkoming van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV). Ook maakt hij onder meer deel uit van de adviesraad van de nationale synode.

Eric Peels is getrouwd en heeft vier kinderen, van wie er één overleed.