Historicus en journalist Willem Oosterbeek beschrijft in ”Nootmuskaat. De geschiedenis van een wonderbaarlijk nootje” de meest uiteenlopende feiten over dit nootje. Een groot deel van het boek gaat dus logischerwijs over de VOC en de Banda-eilanden, maar er is ook een heuse handleiding muskaatnoten telen in opgenomen. Eeuwenlang overleeft de muskaatboom alleen op de ver afgelegen Banda-eilanden. Daar alleen kunnen de noot en de foelie, het velletje van de nootmuskaat, geoogst en verkocht worden.

Die eeuwen monopolie op nootmuskaat en foelie hebben de Bandanezen echter niet rijk gemaakt, zo maakt Oosterbeek tussen de regels door wel duidelijk. De Bandanese bevolking blijkt niet opgewassen tegen de Europese handelaren, die goed van militaire middelen zijn voorzien.

Tragisch dieptepunt is de executie van 44 Bandanese hoofden in opdracht van Jan Pieterszoon Coen (1587-1629). Bij deze strafexpeditie wordt bovendien meer dan de helft van de bevolking van de Banda-eilanden definitief verhuisd. Zo ontstaat er dus dringend behoefte aan nieuwe mankrachten. Coen vraagt daarom goede werklui vanuit de Republiek, maar tot zijn ergernis krijgt hij slechts ”het schuim”.

Deze mankrachten krijgen allemaal een afgeperkt stuk grond tot hun beschikking en worden daarom perkeniers genoemd. Oogsten en zaaien laten ze aan slaven over, die ze van andere eilanden uit de Indische archipel halen.

Ook in de periode na de VOC blijft het perkenierssysteem bestaan, maar ook dan halen de perkeniers maar een matig inkomen binnen.

Voor de VOC zijn nootmuskaat en foelie echter heel belangrijke producten. Het geheel van de VOC is al vrij snel na de oprichting niet meer winstgevend. Voor de specerijen uit Banda geldt echter nog in 1780 dat deze producten een kwart opleveren aan inkomsten, terwijl ze maar 3 procent van de lading beslaan. De VOC kan de prijs waarvoor de noten en de foelie verkocht worden zelf bepalen, zodat er vaak winstpercentages van meer dan 1000 procent behaald worden.

Daarvoor is ook op de afzetmarkt een actieve handelspolitiek nodig, waarbij de VOC regelmatig besluit om voorraden te vernietigen, wanneer dat beter uitkomt voor de prijsvorming. Zo wordt in 1735 bijvoorbeeld maar liefst 1,25 miljoen pond nootmuskaat vernietigd. Het verlagen van de prijs om zo de verkoop te stimuleren is niet aan de orde. Ook in de periode van het cultuurstelsel blijven nootmuskaat en foelie heel winstgevend, anders dan bij andere specerijen.

Pas in de negentiende eeuw komt hierin verandering. Een Franse priester, heel toepasselijk Pierre Poivre (Pieter Peper) geheten, steelt jonge zaailingen van muskaatbomen en plant deze over naar Frans grondgebied. Volgens een ander verhaal poept de muskaatduif overal in de Indische archipel nootjes uit en verspreiden de bomen zich zo. Hoe dan ook, de Banda-eilanden krijgen na eeuwen monopolie te maken met concurrentie. Hier gaat Oosterbeek niet diep op in. Vanaf het begin van het boek is duidelijk dat zijn interesse ligt bij Banda en de VOC, waardoor de ondertitel de inhoud van het boek niet helemaal dekt. Voor degenen die op de hoogte zijn van de geschiedenis van de VOC is er niet zo veel nieuws te vinden in dit wat chaotische boek. Voor wie daarvan niet zo veel weet, is het een aardig boek waarin Oosterbeek veel vergeten anekdotes en feiten rond de nootmuskaat heeft gebundeld.

Boekgegevens

”Nootmuskaat. De geschiedenis van een wonderbaarlijk nootje”, Willem Oosterbeek; uitg. Athenaeum, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 253 0388 4; 165 blz.; € 15,-.