Op zich is dat een luxeprobleem, dat in veel gevallen ook nog eens versterkt wordt door het ontbreken van een levensovertuiging. Het is lastig om de juiste richting te kiezen zonder leidraad of moreel kompas. Keuzestress heeft dus minder te maken met twijfels dan met vertwijfeling.

In alle analyses is echter meer aandacht voor de overvolle schappen in de supermarkt en minder voor de existentiële leegte die daarachter schuilgaat. Mensen maken levensbepalende keuzes zonder allereerst een antwoord te kennen op de vraag hoe te leven. Zo bezien heeft ontkerkelijking alles te maken met ontworteling en gaat het bij elke knoop die moet worden doorgehakt om het gemis van een anker en het ontbreken van samenhang.

Keuzestress vertaalt zich daardoor vaak als een optelsom van gemiste kansen, omdat de ene mogelijkheid per definitie de andere uitsluit en je als mens nooit de zekerheid hebt de juiste keuze te hebben gemaakt wanneer je daarbij alleen maar op je eigen beoordelingsvermogen kunt vertrouwen. Die levenshouding leidt soms tot het op de lange baan schuiven van belangrijke beslissingen en zelfs tot uitstelgedrag bij het volwassen worden.

Daarnaast wordt in de media wel steeds gewezen op het belang van het maken van de juiste keuzes, maar onvoldoende op de noodzaak om van alles een bewuste keuze te maken. In die zin zou het minder vaak moeten gaan over keuzestress en vaker over keuzebewustzijn. Wat ik daar precies mee bedoel, laat zich goed illustreren door te kijken naar de reacties op de verhoging van de pensioenleeftijd. Deze maatregel leidt begrijpelijkerwijs tot gemor, maar ook tot de verzuchting dat je steeds langer door móét werken.

In werkelijkheid bepaalt de overheid alleen maar vanaf welke leeftijd je als burger AOW ontvangt. Het wordt steeds eenvoudiger om na die datum door te blijven werken als dat de wens is, maar het is in de meeste gevallen ook mogelijk om eerder te stoppen of vanaf een bepaalde leeftijd alvast met deeltijdpensioen te gaan. Wie een sobere levensstijl combineert met een spaarzaam uitgavenpatroon, kan zich meestal wel de luxe permitteren van een vroegpensioen.

Zelf hoop ik mijn AOW-gat van vijftien jaar op te vangen met een hypotheekvrij huis, een ontslagvergoeding, spaargeld en wat onregelmatige inkomsten als freelancer. Binnen de definitie van wat ik een plakbandpensioen heb genoemd, bevindt zich echter een heel palet aan keuzemogelijkheden. Zo kun je ook inkomsten genereren door zelf energie op te wekken met behulp van zonnepanelen en een zonneboiler, al dan niet in combinatie met energiebesparende maatregelen.

Daarmee zijn de mogelijkheden echter nog lang niet uitgeput, want steeds meer mensen vullen hun inkomen aan met het verhuren van een deel van hun woning of de huuropbrengsten van een beleggingspand. Het vroegpensioen wordt zelfs echt een soort voortdurende vakantie wanneer je het voorbeeld volgt van dat echtpaar van eind vijftig dat heeft besloten zijn afgeloste koophuis te gaan verhuren om zelf permanent op een plezierjacht te gaan wonen. Keuzebewustzijn leidt in een dergelijk scenario niet tot kopzorgen en stress, maar juist tot creatieve oplossingen en een ontspannen kijk op het leven.

De auteur is schrijver en publicist. Reageren? hormann@refdag.nl