De zon werpt zijn gouden stralen door de hoge ramen van de Amersfoortse St.-Joriskerk. Het Naberorgel fonkelt al net zo, dankzij de laatste restauratie, waarbij de kas een schilderbeurt kreeg en het bladgoud werd vernieuwd. Boven, bij de speel­tafel, is het een komen en gaan van jonge organisten. De een is net 10, de ander 15, 17 of 20. Maar ouder niet.

Bij het doophek, met de rug naar het orgel, zit de vierkoppige jury: Sander van den Houten, Wolfgang Baumgratz, Ab Weegenaar en Petra Veenswijk. Ieder met een dikke ordner vol muziek voor zich. De koffie- en de waterkan staan binnen handbereik. Geen overbodige luxe. De jury krijgt het vandaag flink voor haar kiezen. Ze moet van negen uur ’s ochtends tot acht uur ’s avonds luisteren, beoordelen, wikken en wegen. Wie mogen er door naar de volgende ronde, in de Eusebiuskerk in Arnhem?

Aan de knoppen

Natuurlijk klinkt er Bach. Veel Bach. Maar ook Mendelssohn. En Vierne, Widor, Andriessen, Jan Zwart. De kandidaten hebben allemaal één uur studietijd op de ”Naber” gekregen. Aan de registerknoppen, links en rechts, staan Joalien van den Houten, zus van jurylid Sander, en Rien Donker­sloot, titularis van de Joris. Bij sommige kandidaten moeten de registratievoorschriften achter het orgel, ‘droog’, met de partituur in de hand, worden doorgenomen. Er was geen tijd om live te repeteren.

In de kerk verzamelt zich familie. Vaders, moeders, broertjes, zusjes, een oma en een opa luisteren met oren op steeltjes mee. Categorie B –leeftijd: 13-16 jaar– bijt het spits af. De 15-jarige Auke Kieviet –de jury weet geen namen, alleen nummers– overrompelt met Bachs trio over ”Allein Gott in der Höh’ sei Ehr”. „En dat met negen vingers”, reageert vader Paul, zelf professioneel organist in Middelharnis, na afloop. Aukes middelvinger, rechts, zit in het verband. „We hebben de vinger­zetting moeten aanpassen.”

Mooie trillers

Jelle Hofman (10) zou eigenlijk meedoen in de jongste leeftijdscategorie: A. Daar waren slechts drie kandidaten voor. Daarom bood de jury de keus: meedoen in A of doorschuiven naar B. Jelle koos voor B. Na een Bachkoraal en een ”Arabesque” blaast hij beneden de spanning uit zijn lijf. „Ik sta nog te trillen.” Z’n vader, ad rem: „Je had mooie trillers in je spel.” Jelles grote wens, aldus zijn moeder, is spelen op het beroemde Müllerorgel in de Haarlemse Bavo. Daar wordt volgend jaar de finale gehouden.

Na elf kandidaten is het pauze. De jury beraadslaagt, onder het genot van een broodje, over de uitslag. „Dat was een lastige discussie”, reageert voorzitter Ab Weegenaar een uur later. „Iedereen speelde fantastisch op zijn of haar niveau. Maar soms dachten we: Ga nog een halfjaar studeren, bij een goede leraar, en kom dan terug. Dat kost wat meer, maar je haalt het geld er altijd uit.” Drie kandidaten gaan niet door. „Niet moedeloos worden. Er is nog zó veel te leren.”

Leanne Pul (10), ook overgestapt van categorie A naar B, is door. „Dat ze meedoet, is een idee van haar orgelleraar, Gerben Budding”, zegt moeder Annemiek. „Orgel spelen gaat haar gemakkelijk af. Ze oefent gemiddeld een halfuur per dag. Ze speelt ook hoorn, maar ze moet straks kiezen.” Wat het wordt? Leanne: „Orgel!”

Twee vingers

De wedstrijd wordt voortgezet. De enige kandidaat in categorie A is de 11-jarige Thom Mennink. Hij speelt onder andere het wereldberoemde ”Für Elise”. Met twee vingers, zachtjes op het rugwerk. De jury glimlacht. Thom krijgt applaus én een aanmoedigings­certificaat.

Het is tijd voor categorie C: de leeftijd 17-21 jaar. Opnieuw veel Bach. Delen uit triosonates, koraalbewerkingen. Maar ook muziek van Buxtehude, Reger, Distler, Franck, Peter Planyavsky. Veel kandidaten hebben het zichzelf niet gemakkelijk gemaakt. Is dat de reden dat sommigen een beetje braaf spelen? Totdat…

Jacob van der Tang (20) weet met Mendelssohns variaties over het ”Vater unser” de jury te bekoren. Weegenaar deint zachtjes mee als de Quintadeen 8’ van het bovenwerk de melodie door de kerk zingt. Martien de Vos (20) imponeert met een wervelende toccata van Buxtehude. Saillant detail: jurylid Van den Houten maakt boksbewegingen naar buurman Baumgratz als boven, bij de speeltafel, registerknoppen met een knal worden dichtgedaan.

Leendert Verduijn (19) slingert Andriessens Toccata in Des de ruimte in alsof het helemaal geen lastig stuk is. Ook Niels de Klerk (18) kiest voor Andriessen: diens Premier Choral. Tijdens het spelen ziet hij kans om z’n registranten te assisteren. Het slot in Fis majeur, met het volle orgel, staat als een huis. De ouders van Niels: „Dit stuk is niet direct onze smaak, maar we vinden het knap dat onze zoon het kan spelen.”

Maurits Bunt (18) loopt, na Bach en Mendelssohn gespeeld te hebben, de kerk weer in. Hoe het ging? „Goed, altijd wel een paar slippertjes, maar het liep lekker.” Of het spannend was? „Daar heb ik nooit zo’n last van. Behalve als ik niet zeker ben van m’n zaak, omdat ik de boel half heb ingestudeerd.”

Te lang hard

’s Avonds volgt de uitslag. Ook van categorie C mogen drie spelers niet door naar de volgende ronde. Juryvoorzitter Weegenaar desgevraagd: „Er is vanmiddag op hoog niveau gemusiceerd. Maar soms dacht ik: Nu begrijp ik waarom mensen een hekel aan het orgel kunnen krijgen. Dan wordt er te lang hard gespeeld. Mijn advies: zoek je kracht in het kleuren met registraties.”

Het hele concours aanwezig is ook Henk van den Breemen, de voormalige hoogste baas van het Nederlandse leger én voorzitter van de Ambitus Foundation, die de wedstrijd organiseert. Na Auke Kieviet: „Het is toch wat dat zo’n jongen van 15 al zó Bach kan spelen. Ge-wél-dig.” Het doel van het concours? „Het orgel promoten onder jongeren. Het instrument kan wel een steuntje in de rug gebruiken. Het raakt een beetje uit de gratie, hoewel dat ook weleens wat wordt overdreven. Moet je zien wat voor een talenten hier vandaag rondlopen.”

Coaching

Van den Breemen benadrukt dat het Ambitus Orgelconcours „echt anders” is dan andere wedstrijden op dit gebied. „De meeste concoursen zijn een eenmalige gebeurtenis. De kandidaten zien elkaar een dag, strijden om de eerste prijs en gaan na afloop weer allemaal hun eigen weg. Wij focussen met ”Ambitus” bewust op de lange termijn. Het concours bestaat uit vier rondes over een periode van ruim een jaar. Voor de kandidaten die doorgaan, is er de mogelijkheid van coaching door professionele organisten. Ook als het gaat om een vraag als: hoe verdien je straks je boterham in de muziek, als je dat wilt? Daardoor heeft dit concours een grotere educatieve waarde.”

Het Ambitus Orgelconcours wordt in de toekomst zeker herhaald, zegt Van den Breemen. „Het moet meer worden dan een eenmalig incident. We willen het ook verbreden. We hebben nu al een deelnemer uit Duitsland en gaan het concours verder internationaliseren. Maar kwaliteit en duurzaamheid staan voorop. Om dat te bereiken, heb je een lange termijn nodig.”

Volgende rondes

Het Ambitus Orgelconcours is een initiatief van de Ambitus Foundation in Lunteren, die jongeren in aanraking wil brengen met klassieke muziek. Voor de voorronde in de St.-Joriskerk in Amersfoort, afgelopen zaterdag, gold als eis dat de kandidaten twee composities, naar eigen keuze, uit verschillende stijlperiodes speelden. Het programma mocht maximaal twaalf minuten duren.

Het vervolg, de eerste ronde van het concours, wordt op 19 november in de Eusebiuskerk in Arnhem gehouden. Dan staat er onder andere een verplichte compositie van Sweelinck op het programma. De tweede en de derde ronde zijn volgend jaar in respectievelijk de Grote Kerk in Goes (11 februari) en de Bavokerk in Haarlem (24 juni).

Tijdens de finale moeten de kandidaten een gelegenheidscompositie van Kees van Eersel spelen. De jury, die per ronde van samen­stelling wisselt, beoordeelt steeds op muzikale voordracht, techniek en programmakeuze.

Vanuit de voorronde in Amersfoort zijn de volgende kandidaten door naar de eerste ronde in Arnhem.

Categorie B:

Kasimir Anapliotis (15);

Scott Baks (15);

Joël Haase (15);

Auke Kieviet (15);

Steven Knieriem (14);

Rik Melissant (16);

Leanne Pul (10);

Pieter van Tuijl (15).

Categorie C:

Diederik Blankesteijn (19);

Jan-Willem Jonkman (17);

Niels de Klerk (18);

Ard-Jan Koster (19);

Jos Maters (18);

Lukas Nagel (20);

Cornelis den Ouden (18);

Jacob van der Tang (20);

Leendert van Tuijl (17);

Leendert Verduijn (19);

Martien de Vos (20);

Toon IJzerman (17).