Een apostolische exhortatie (exhortatio apostolica) is een brief van de paus gericht aan de kerk, maar zonder het gezag van een encycliek. Zij is leerstellig, maar niet wetgevend. De huidige exhortatie heeft echter wel de allure van een encycliek. Het is een doorwrocht stuk van bijna honderd bladzijden, vol verwijzingen naar de Schrift en eerdere leerstellige documenten.

De titel ”Vreugde van het Evangelie” heeft een positieve insteek. Het Evangelie is een boodschap die goed en heilzaam voor de mens is. Maar het is ook goed voor deze wereld. De wereld is Gods schepping, waarop alle inwoners een leven in vrede, rust en geluk verdienen. Franciscus motiveert dat voortdurend uit het Oude en het Nieuwe Testament. Armoede en ongelijkheid zijn een aantasting van de waardigheid van de mens als schepsel en de wortel van alle maatschappelijke problemen.

De exhortatie is vol cultuur­kritiek en hekelt met name de dominantie van de economie (ten koste van de ethiek), de financiële markten, de cultuur van genieten, presteren en egoïsme. De paus kritiseert de laksheid en wereldsgezindheid van de kerk, haar ijver voor eigen comfort en gemak, haar gemis aan roepingsbesef. Christenen hebben de plicht om uit te gaan en de mensen werkelijk te ontmoeten. Hen liefhebben is de eerste en beste methode om hen geestelijk te winnen. De paus constateert bij armen veel geestelijke honger naar God: blijven kansen voor evangelisatie­ dan onbenut?

De kerk vormt een tegen­beweging, door op te komen voor armen en misdeelden, migranten en uitgebuiten, maar ook voor het ongeboren leven. Dat laatste niet vanuit conservatisme, maar om de waardigheid van de mens. De paus is op dit punt fel: „Menselijk leven is altijd heilig en onschendbaar, in elke situatie en in elke ontwikkelingsfase.” Hij schrijft ook over de waarde van het gezin en het huwelijk.

Opvallend is het protestants aandoende pleidooi om de Schrift te bestuderen en de prediking opnieuw te waarderen, al is deze ingebed in de liturgische setting van de eucharistie, waarop zij een inleiding is. Daarom mag een preek van de paus ook niet te lang duren. Geestelijken moeten meer werk maken van exegese, in meditatie en gebed, en nadenken over hoe de prediking de hoorders raakt, maar ook zelf een voorbeeld zijn van wat ze zeggen.

Ook het pleidooi voor meer inbreng van leken doet protestants aan. Franciscus citeert hier het Tweede Vaticaans Concilie (1963-1965), waar de leek op grond van zijn doop al een meer actieve rol in de kerk toebedeeld kreeg dan in het verleden. Veel gelovigen zijn op de kerk stukgelopen, omdat hun gaven en talenten niet zijn erkend. De paus hekelt de „excessieve centralisering” en het „clericalisme” van de kerk, en stelt dat ook het pausdom en de „centrale structuren van de universele kerk” bekering nodig hebben. Hij roemt de inbreng van vrouwen en ziet de –onopgeefbare– beperking van het ambt tot de mannen niet als een zaak om macht uit te oefenen, maar om te dienen. Leek én ambtelijk gewijde hebben deel aan de roeping tot evangelisatie.

De typisch rooms-katholieke ideeën in dit document zijn niet zozeer de gedeelten over de eucharistie. Vooral klinkt het roomse gedachtegoed door in de optimistische visie op het schepsel als zodanig. Ieder mens is als schepsel voorwerp van de genade van Christus, Wiens incarnatie de hele schepping omvat. Die ruime opmerkingen betreffen ook de islam: moslims dienen de „ene, barmhartige God.” Ook hier citeert de paus Vaticanum II.

Het document eindigt met het aanroepen van Maria als „moeder van evangelisatie.” Aan de voet van het kruis, „het geboorte-uur van de nieuwe schepping”, leidde Christus de discipelen immers naar haar: „zie uw moeder.” Ze is het levende icoon van de kerk. De moederlijke bewogenheid van Maria wordt als hét voorbeeld gezien van evangelisatie.