Vorige week maandagavond in Potsdam. Op de Bassinplatz hebben zich enkele duizenden mensen verzameld om naar de Duitse bondskanselier te komen luisteren. Ze juichen zodra ze het podium betreedt. Velen steken bordjes ”Angie” omhoog.

En dan spreekt Merkel de menigte toe. Ze vertelt hoe belangrijk de bezuinigingen zijn geweest. Tien jaar geleden gold Duitsland nog als de „zieke man van Europa.” Toen kwamen de hervormingen. En nu kijkt heel Europa vol bewondering naar Duitsland.

De Potsdammers klappen. De kanselier verzwijgt dat het hervormingsprogramma het werk was van haar voorganger, SPD-kanselier Schröder, die hiervoor in 2005 werd weggestemd.

Merkel herhaalt een uitspraak die ze al sinds een jaar in bijna elke toespraak gebruikt: „In Europa woont 
7 procent van de wereldbevolking, die zorgt voor 25 procent van de wereldproductie, maar eveneens 
50 procent van alle uitkeringen soupeert.” Conclusie: dat kan alleen als Duitsland zijn spullen op de wereld kan blijven verkopen.

De CDU-leider spreekt zonder papier, en zonder emotie. Slechts heel af en toe vertoont ze iets wat lijkt op een zweem van een glimlach.

Aan de rand van het plein staan linkse demonstranten van de Groenen. Ze trakteren de kanselier op een doorlopend fluitconcert.

Merkel lijkt het niet te horen. Alleen als ze bij het wettelijk minimum­loon komt, blijkt dat ze het heeft gehoord en er graag de spot mee wil drijven. „Als de staat een minimumloon vaststelt, wie moet dat dan veranderen? Moeten we dat dan doen zodra er in de Bondsdag net zo’n geschreeuw ontstaat als van de demonstranten hier vanavond?” Opnieuw applaus.

Twijfel

Bij de verkiezingen in 2005 en 2009 won Merkel de verkiezingen alleen omdat de grote uitdrager, de sociaaldemocratische SPD, meer verloor en de christendemocraten de grootste partij werden. Tot zondag had ze nooit stemmen gewonnen.

Voor haar positie maakte dat weinig uit. Bondskanselier werd ze en bleef ze. Maar binnen de partij rommelde het. Alle acht jaren dat ze kanselier is, bleef er twijfel bestaan. Was zij wel werkelijk een van ons?

Dat gemor kwam ook door de moderniseringen binnen de partij, bijvoorbeeld omdat ze in het gezinsbeleid steeds meer afstand nam van het kostwinnersmodel.

Na de monsterzege van zondag heeft die kritiek weinig toekomst. De uitslag maakt duidelijk dat je met een vernieuwde CDU stemmen kunt winnen. Eindelijk, na dertien jaar leiderschap van de partij, heeft Merkel dan voor het eerst echt gewonnen.

Bedrogen

Merkel ging kort na de omwenteling in 1990 de politiek in. Opvallend is dat ze al die 23 jaar eigenlijk doorlopend onderschat is. Legendarisch is het tv-optreden van Schröder geworden, die op de avond van de verkiezingsdag in 2005 dacht dat hij met een paar zetels verschil had gewonnen en zich heel smalend opstelde tegenover CDU-leider, die ook aan tafel zat. Een paar dagen later moest hij zijn bureau in het Bundeskanzler­amt leeg ruimen.

Vrij snel na Merkels verkiezing in de Bondsdag werd ze minister onder kanselier Kohl. Uit die tijd stamt de bijnaam ”Kohls meisje”. Hoewel ze zich later zelf van de legendarische CDU-kanselier heeft gedistantieerd, is deze neerbuigende typering altijd aan haar blijven kleven.

Ze heeft meer bijnamen. In het kabinet schijnen ministers haar ”Mutti” te noemen. Dat duidt op verbondenheid, maar ook respect.

Die afstand past bij het leiderschap van Merkel. Ook bij een optreden zoals in Potsdam is ze meer schooljuffrouw dan medeburger.

Merkel zou kunnen doorgaan voor het model van een onop­gesmukte vrouw. Voor de kritische intellectuelen is zo absoluut oninteressant. Originele gedachten over de inrichting van de samen­leving is het laatste waarop ze zich laat voorstaan.

Haar politieke opvatting is eenvoudig en overzichtelijk: De staat moet het mogelijk maken dat de samenleving in vrijheid leeft.

De staat moet dus zo klein mogelijk zijn. Binnen de DDR waarin Merkel opgroeide, was de staat oppermachtig en knechtte deze het middenveld. Dat is haar vijandbeeld. Het woord gezin laat ze vrijwel volgen door de toevoeging dat dit een „staatsvrije ruimte” is (en vooral moet blijven).

De CDU aanvaardt volgens Merkel mensen zoals ze zijn, en niet zoals ze zouden moeten worden. Een politicus die zich zo uitdrukt, geldt natuurlijk niet als progressief.

Als dochter van de in 2011 overleden Oost-Duitse predikant Horst Kasner is ze opgegroeid in de wereld van kerk en geloof. Over het geloof uit ze zich dan ook heel vrijmoedig.

Haar toespraken op dit vlak beginnen steevast met de verklaring dat de CDU uitgaat van het „christelijk mensbeeld.” Als schepsel van God heeft elk mens oneindige waarde. Toch zal ze zo’n gedachte nooit uitwerken tot omstreden voorstellen (zoals een verbod op abortus).

In 2010 zei ze eens dat Duitsland „niet te veel islam heeft, maar te weinig christendom.” Dit lijkt scherpe cultuurkritiek, maar is het toch niet. Tot welke veranderingen meer christendom zou moeten leiden, blijft namelijk aan de oppervlakte

Polarisatie

Merkels kracht schuilt niet in grote en interessante ideeën. Polarisatie gaat er niet van haar uit. Haar stijl van leidinggeven is juist afwachtend.

Volgens veel mensen die met haar hebben gewerkt, ook ministers, lijkt ze vaak geen mening te hebben. Bij dilemma’s wacht ze eerst tot iedereen is uitgeraasd. Als ze het veld van meningen kent, neemt ze stelling. Net als in de DDR, waar ze leerde „zich stil te houden.”

”Mutti” is in het kabinet de absolute ”Chefin”. Er wordt hoog tegen haar opgezien. Ze is meer gevreesd dan geliefd, zeggen waarnemers.

Merkel doet alles om controle over de regering te houden. Het is moeilijk voor te stellen dat er achter haar rug zaken worden bekokstoofd waarbij zij het nakijken heeft.

Sms is haar favoriete communicatiemiddel. Daarmee houdt ze contact met collega’s.

In haar kleding is misschien wel het meest van de DDR overgebleven. In Oost-Duitsland was mode niet belangrijk. Qua garderobe heeft Merkel iets van een man: altijd hetzelfde model pak, alleen de kleur wisselt. Merkel is vrijwel nooit in iets anders te zien dan in een broekpak, met een jasje met drie knopen. Doorgaans houden vrouwelijke politici op dat gebied van variatie.

Merkel oogt altijd goed verzorgd, maar ijdelheid haat ze. Politici die het goed met zichzelf getroffen hadden (zoals milieuminister Nortbert Röttgen en defensie­minister Karl-Theodor zu Guttenberg), verdwenen vanzelf uit haar omgeving. Ze is wars van theater (en waarschijnlijk is dat háár theater).

Overmoed

Merkel staat op het toppunt van de macht. Bij veel leiders gaat het dan fout. Door overmoed denken ze dat ze onmisbaar zijn en leiden hun partij naar de afgrond.

De vraag is hoe Merkel dit aanpakt. Als natuurkundige werkt ze liever uit berekening dan uit emotie. Dat betekent dat ze vanaf nu haar opvolging moet regelen.

Veel kandidaten om haar op te volgen, zijn er niet. De twee die werden genoemd als kanshebbers (Röttgen en Guttenberg) hebben het kabinet voortijdig verlaten. En dus geldt voor de CDU het woord van de Nederlandse VVD’er Wiegel: de belangrijkste verkiezingen zijn de volgende.

Angela Kasner

Angela Dorothea Kasner werd in 1954 geboren als dochter van een predikant die sympathiek stond tegenover de DDR. Ze studeerde natuurkunde en promoveerde daar ook in.

In 1977 trouwde ze met haar medestudent Ulrich Merkel. Na haar scheiding in 1982 bleef ze zijn naam echter voeren, ook na haar huwelijk in 1998 met de schei­kundige prof. Joachim Sauer.

Vlak voor de Duitse hereniging kwam ze in het politieke bedrijf als woordvoerder van de laatste premier van de DDR, Lothar de Mazière.