De Evangelische Kirche in Deutsch­land (de protestantse EKD) heeft een heuse gezant in Berlijn. Zijn kantoor staat pal tegenover de grote Französische Dom. Die werd in 1705 gebouwd voor de hugenoten. Het gebouw moest dienen als toonbeeld van godsdienstige vrijheid in de protestantse hoofdstad van Pruisen, wat de hugenoten in eigen land niet hadden. Vandaag kent Berlijn nog wel vrijheid, maar staat het in Duitsland meer bekend als atheïstische dan als christelijke stad.

In de rest van Duitsland liggen de verhoudingen anders. De EKD gaat ervan uit dat een derde van alle kiezers protestant is (20 miljoen van de 62 miljoen stemgerechtigden). In een speciale verklaring riep EKD-president Nikolaus Schneider onlangs de kerkleden ertoe op om morgen bij de Bondsdagverkiezingen zeker te gaan stemmen. „Veel mensen in de wereld strijden voor kiesrecht. Laat uw stem niet verloren gaan.”

Een stemadvies geeft Schneider niet. Kan ook niet, licht plaatsvervangend EKD-gezant dr. Stephan Iro toe. „Wij zijn een volkskerk. Wij hebben leden in alle partijen. In onze synode zitten mensen van de liberale FDP tot de Linkspartei. Onze synodevoorzitter, Katrin Göring-Eckhardt, is een van de leiders van de Groenen.”

Iro’s collega beleidsadviseur Joachim Ochel illustreert die variatie met de verscheidenheid binnen het EKD-kantoor in Berlijn zelf. „Wij zijn hier van eenzelfde geest, maar in het stemhokje kruisen we allemaal iets anders aan. Dat heeft ook te maken met mentaliteit. De een houdt ervan voorop te lopen, de ander komt liever achteraan. Die stijlverschillen vertalen zich in politieke keuze.”

Heeft de kerk geen natuurlijke band met de christendemocratische partijen, CDU en CSU?

„Dat hangt af van het thema. Bij het verzet tegen commerciële hulp bij zelfdoding vonden we alleen CDU/CSU aan onze zijde. Maar voor onze inzet voor vluchtelingen krijgen we meer steun bij links. En als het gaat over de verhouding kerk en staat en vrije christelijke scholen, dan doen we goede zaken met de liberale FDP.”

In april was Iro bij een ontmoeting van de EKD met de CDU-top, onder wie kanselier Merkel. Maar de kerk heeft ook vergelijkbare ontmoetingen met andere partijen. Iro: „Een paar maanden eerder spraken wij met de SPD-leiding. Na de ontmoeting met de CDU hebben we zulke bijeenkomsten tot na de verkiezingen stilgelegd, omdat we anders te veel met de een of andere partij verbonden worden.

We spreken met partijen over dingen die voor ons belangrijk zijn, zoals het begin en het einde van het leven, sociale gerechtigheid en zo.”

Om te laten zien wat voor de kerk belangrijk is, verwijst Ochel naar de hoofdpunten van het christelijke conciliair proces: vrede, gerechtigheid en behoud van de schepping. „Dat zijn toevallig ook de hoofdpunten van de Groenen. Tegelijk is het natuurlijk zo dat de Groenen ook een tweede traditie hebben, die van de revolutie van 1968. Göring-Eckhardt vertegenwoordigt de christelijke stroming, de andere leider, Jürgen Trittin, de andere.”

Iro: „Er is een hele generatie van predikanten uit de jaren zeventig en tachtig bij wie de Groenen grote aanhang hebben.”

De EKD-gezanten in Berlijn proberen zich vooral in te zetten voor het zwakke. „Dat varieert van ongeborenen tot vluchtelingen. Ook de hospicebeweging klopt graag bij de kerk aan”, zegt Iro.

Volgens Ochel is het niet de taak van de kerk haar standpunten rond deze beleidsterreinen om te zetten in een alternatief regeringsprogramma. „Wij willen vooral waarden verwoorden. De vertaling daarvan in beleid is iets voor politieke partijen.”

Evangelicalen

Niet alleen de kerk, ook de Duitse Evangelische Alliantie (DEA) heeft een vertegenwoordiger in Berlijn. Overigens nog maar sinds dit jaar. Wolfgang Baake probeert daar de stem te zijn voor de evangelicalen. Dat zijn de 1 tot 1,3 miljoen Duitse christenen die als Bijbelgetrouw of orthodox kunnen worden omschreven.

Hoeveel mensen Baake precies vertegenwoordigt, weet hij niet. Niet alle evangelicalen zijn lid van de DEA. „Als je de Rusland-Duitsers erbij rekent, komen we misschien op 1,3 miljoen. Zonder hen iets onder de 1 miljoen.”

Ook onder de DEA-leden is de verscheidenheid groot. Velen zijn lid van de EKD-volkskerk en actief binnen de CDU. Anderen zitten in een onafhankelijke huiskerk en houden zich verre van elke stembus.

In Berlijn heeft Baake enkele speerpunten. In de eerste plaats is dat gezinsbeleid. „Dat staat bovenaan. Verder zijn er de ethische kwesties, zoals abortus, genetische modificatie en euthanasie. Op al deze punten maken wij ons grote zorgen over de richting van het beleid.”

Een afzonderlijk onderwerp is de inzet voor vervolgde christenen wereldwijd. Met het wereldwijde netwerk van de Evangelische Alliantie is de DEA steeds uitstekend op de hoogte van wat christenen meemaken. „Over deze zaken vonden we een uitstekende gesprekspartner in Volker Kauder, de fractievoorzitter van de CDU. Als geen ander zet hij zich in voor de vrijheid van christenen. Bij de onderhandelingen over het regeerakkoord in 2009 zorgde hij ervoor dat dit onderwerp hoge prioriteit kreeg in de paragraaf voor Buitenlandse Zaken.

Hij bezoekt landen waar vervolging is en spreekt de regeringen hierop aan. Hij heeft ook gesproken met VN-secretaris-generaal Ban Ki Moon, maar jammer genoeg met weinig resultaat. De Verenigde Naties moeten iedereen te vriend houden en zijn bang moslimlanden direct aan te spreken.”

De aanwezigheid van Kauder was voor Baake een bemoediging. „Zijn inzet is de grootst denkbare ondersteuning. Dat geldt ook voor andere onderwerpen. Hij ondersteunt ons waar hij kan. Hij is een gelovig christen en steekt anderen aan met zijn goede standpunten.”

Baake ziet die invloed terug in het CDU-standpunt over adoptie door homoseksuele paren. „Ook Merkel heeft zich daartegen uitgesproken.”

Alle punten die u noemt, worden in Nederland verwoord door christelijke partijen. Is christelijke partij­vorming in Duitsland mogelijk?

„Nee, die leidt alleen tot versplintering. We zagen dat eerder dit jaar in Nedersacken. De CDU kwam daar 350 stemmen tekort voor een meerderheid. Intussen waren er wel 600 stemmen voor de Partei Bibeltreuer Christen (PBC, zie kader). Als die mensen op de CDU hadden gestemd, was er nu geen rood-groene coalitie geweest die een verschrikkelijk beleid voert.

Duitsland heeft de zusterpartijen CDU en CSU, de zogeheten Union. Dat is meer een christendemocratische dan een christelijke partij. Dat betekent dat er niet alleen christenen lid zijn, maar ook atheïsten en moslims.

Ik pleit ervoor dat christenen zich inzetten in de bestaande partijen. Dat lijkt mij in overeenstemming met Jeremia 29: Zoek het beste voor de stad. In werkelijkheid is dat ook wat er gebeurt. Velen van onze achterban stemmen op de CDU, maar zeker ook op alle andere partijen. Een partijpolitieke consensus bestaat er onder Bijbelgetrouwe christenen niet.”

Kerkgang

De EKD-vertegenwoordigers in Berlijn delen de bezorgdheid van Baake over de toekomst van Duitsland. Iro: „Wij zien ook de tendens dat de kerkgang terugloopt en dat we leden verliezen. Wij willen die feiten zeker onder ogen zien. Toch vinden we dat de kerk een positieve boodschap moet blijven uitdragen en niet voortdurend moet klagen.”

Ochel: „In de jaren zeventig en tachtig werd grote waarde gehecht aan de seculariseringsthese. Die stelde dat de modernisering het geloof overbodig zou maken. Religie zou dus verdwijnen. Vandaag de dag is duidelijk dat dit niet klopt. De opkomst van de islam bewijst dat ook. Je moet daar als kerk mee omgaan. Dit kan namelijk ook leiden tot grotere weerstand.”

Die weerstand is bijvoorbeeld voelbaar bij de opkomst van vrije protestantse scholen. Ochel: „Vooral in het voormalige Oost-Duitsland leeft de vraag naar kerkscholen. In de meeste dorpen is er, net als in de tijd van de DDR, alleen maar een staatsschool. Zelfs niet-kerkelijke ouders kloppen bij ons aan met de vraag of de kerk daar niet iets te bieden heeft. We proeven de argwaan dat we op onze scholen alleen leerlingen uit gegoede milieus zouden aannemen.”

De meeste partijen pleiten in hun verkiezingsprogramma’s voor de openstelling van het huwelijk voor homoseksuelen. Hoe staat de kerk daar tegenover?

Iro glimlacht: „Niet alleen de partijen strijden daarover, dat doet de kerk ook. Momenteel is er in de EKD een heftig debat over een rapport over huwelijk en gezin, de zogeheten ”Orientierungshilfe.” En als je de praktijk van de EKD in de diverse deelstaten bekijkt, zie je dat daar grote verschillen bestaan. Er zijn kerken die voor homo’s eigenlijk gewoon een trouwdienst aanbieden, andere kerken houden het bij een besloten pastoraal gesprek. Zolang de kerk daarin verdeeld is, kan ze de politiek geen richting wijzen.”