Na terugkeer van een twintigjarig verblijf in Canada vestigde Hugo van Woerden (66), ondernemer in ruste, zich met zijn echtgenote in Lunteren. Aan de rand van het Veluwse dorp vonden ze een bungalow achter een boerenschuur. Een van de vertrekken, met uitzicht op het boerenland, annexeerde de nieuwe bewoner als werk- en boekenkamer. Waar zijn hart ligt, is niet onduidelijk. Aan de wand hangen posters van Luther, onder meer als prediker. In een van de boekenkasten is het voltallige werk van de befaamde reformator opgeslagen.

Liefde voor boeken en theologie kreeg Van Woerden van huis uit mee. „Mijn grootvader was C. B. van Woerden senior, die na zijn pensionering vanuit Friesland naar Zeist is verhuisd. Hij vertaalde veel preken van Engelse en Schotse oudvaders. Op zijn sterfbed heeft hij dat werk overgedragen aan zijn zoon C. B. van Woerden junior, een oom van me. Die heeft het nog jarenlang voortgezet. Veel preken verschenen in de serie ”Overjarig koren” van uitgeverij Romijn & van der Hoff.”

Vader Hendrikus Johannes van Woerden vertaalde niet, maar las des te meer. „Ik herinner me hem vooral als iemand die bijna altijd in een goed boek zat te lezen. Vaak van Nederlandse, Engelse en Schotse oude schrijvers. Op zondag kerkten we in de hervormde evangelisatie van Rijswijk.”

Boekenmarkt

Door zijn levensgang kwam zoon Hugo „in de preeklezerij” terecht. Een boekje van de nadere reformator Jacobus Koelman, gericht tegen de labadisten, overtuigde hem van het onjuiste daarvan. „We zijn weer teruggekeerd naar de kerk, maar het zwerven blijft wat in je bloed zitten. Zeker als je gegrepen bent door iemand als Luther.”

Aanvankelijk las hij net als zijn vader veel werken van oude schrijvers. „Op 17-jarige leeftijd kreeg ik van mijn oom Cornelis, de vertaler, een boekje met gedeelten uit werken van Thomas Boston. Ik denk dat het mij werkelijk heeft geraakt. Vanaf die tijd ben ik theologische boeken gaan lezen.”

Op een zomerboekenmarkt in Elspeet stuitte hij acht jaar geleden op tien Duitstalige boekjes van Luther. „Dat was het begin van mijn Lutherexpeditie. Er ging een wereld voor me open. Omdat ik jarenlang voor zaken door Duitsland heb gereisd, was de taal geen bezwaar. Later heb ik me door het lezen van de werken van Luther ook het oud-Duits eigen gemaakt.”

Inmiddels beschikt hij over de hele Weimarer Ausgabe van Luthers werken (ongeveer 110 delen, waarin ook Luthers brieven en tafelgesprekken zijn opgenomen), de beide Erlangeruitgaven en de uitgave van dr. J. G. Walch, die de Latijnse geschriften van Luther in het Duits vertaalde.

Herkenning

Hoewel hij nog steeds grote waardering heeft voor de nadere reformatoren en de puriteinen rijst Luther voor Van Woerden boven hen uit. Het lezen in zijn geschriften voelde als thuiskomen. „De boeken van mannen als Owen, Boston en Kohlbrugge hebben ook veel voor me betekend, maar met Luther was het toch anders. Daar kwam ik niet in uitgelezen. Ik werd er zo door gegrepen dat ik er de achterliggende jaren bijna dag en nacht mee bezig ben geweest.”

Wat de klik veroorzaakte, kan hij moeilijk onder woorden brengen. „Dit was voor mij echt een nieuwe ervaring. Luthers geschriften raken me heel intens. Is het omdat je daarmee bij de bron van de protestantse theologie terechtkomt? Is het omdat Wet en Evangelie bij Luther nooit vermengd worden? Is het omdat bij hem de wedergeboorte of het nieuwe hart altijd op het geloof volgt, en niet andersom?

Is het de herkenning van de aanvechtingen en van de enige troost in Christus die hij predikt? Het zal denk ik een combinatie van die dingen zijn. Ten diepste gaat het om de rechtvaardiging van de goddeloze door het geloof alleen. Dat is het hart van Luthers theologie.”

De Duitse reformator is in de optiek van Van Woerden de aangewezen persoon om de uit elkaar gegroeide kerken van de Reformatie weer met elkaar te verbinden. „Na 500 jaar kerk­geschiedenis heeft hij nog zo veel gezag dat hij in staat is rond de jaarlijkse Reformatieherdenking mensen voor een paar uurtjes hun tegenstellingen te doen vergeten. Wie weet komt er een tijd waarin we het hele jaar door naar Luther gaan luisteren.”

Kleine stukjes

Om een voorzet te geven, ging hij familie en bekenden wekelijks door hem vertaalde citaten uit Luthers geschriften mailen. „Het liefst lees ik zijn preken, met name die van rond en na 1530. Bijvoorbeeld de wekelijkse preken die hij zaterdagsmiddags in Wittenberg hield over het evangelie van Johannes.

In die preken hoor je Luther tot het gewone volk spreken. Zo leer je hem op een andere manier kennen dan in zijn polemische geschriften en zijn lezingen aan de universiteit. Hij is dan niet in de eerste plaats de kerkleraar, maar de herder van een gemeente die zielen zoekt en oproept tot boete en geloof in Christus. Als gedeelten me treffen, zet ik er een streepje bij. Dat zijn de stukjes die ik later ben gaan vertalen en versturen. De inhoud van Luthers geschriften is zo diep dat je ze eigenlijk in kleine stukjes moet lezen en overdenken. Johann Jacob Rambach zei dat al in 1741.”

Inmiddels is het mailbestand van liefhebbers gegroeid tot 2000. Wekelijks krijgt Van Woerden zo’n vijftien nieuwe aanmeldingen. „Door de mailadressen heb ik enig zicht op de achtergrond van sommige mensen. Het merendeel komt denk ik uit de reformatorische hoek, maar er zitten ook priesters bij, een abt van een klooster, een vrijzinnige predikant… Soms krijg ik een vraag om extra informatie. Die probeer ik dan zo goed mogelijk te beantwoorden. Een groot deel van de week ben ik met Luther bezig. Het verveelt me nog steeds niet.”

www.maartenluther.com voor meer informatie en aanmelding voor het ontvangen van Luthercitaten.

Wereldwijde belangstelling

Meer bekendheid geven aan de geschriften van dr. Maarten Luther. Met dat doel voor ogen startte Hugo van Woerden begin 2012 de website maartenluther.com.

Zelf draagt hij daarvoor de inhoud aan, een broer in Canada fungeert als beheerder van de site, die maandelijks zo’n duizend bezoekers trekt. Via de site zijn werken van Luther in het Duits, Engels en Nederlands te raadplegen.

De bezoekers van de Engelstalige site komen tot verrassing van Van Woerden uit alle delen van de wereld. „Zuid-Afrika, Spanje, Italië, Noord-Amerika, Zuid-Amerika, Australië… Waarschijnlijk vinden ze me door bij Google ”Luther” en ”sermons” in te tikken.” De meeste in het Engels vertaalde preken van Luther vond de inwoner van Lunteren elders op internet. „Door ze op één Lutherwebsite te bundelen, bied je de mensen meer overzicht. Ik wil het werk van deze grondlegger van de Reformatie voor iedereen toegankelijk maken.”

Momenteel is hij bezig om bij de vragen en antwoorden van de Heidelbergse Catechismus ondersteunende citaten van Luther te verzamelen. In de toekomst hoopt hij de vrucht van dit werk op de Nederlandstalige site maartenluther.com te plaatsen. „Niet om te bewijzen dat Luther en de catechismus precies hetzelfde zeggen, maar bij veel antwoorden merk je wel dat hij voor de opstellers een belangrijke bron is geweest.”

Uit de overgeleverde gebeden van Luther stelde Van Woerden een gebedenboekje samen. Het kwam in 2010 uit bij De Groot Goudriaan. Een jaar laten verscheen bij Den Hertog ”Uit de diepten roep ik tot U”, een dagboek over het gebed, samengesteld uit citaten uit het volledige werk van Luther. In het achterliggende jaar publiceerde dezelfde uitgever ”Al ging ik ook in een dal. Troost voor zieken”. De citaten daarin selecteerde Van Woerden onder meer uit door Luther gepubliceerde troostboekjes.

„Twee jaar geleden is een dochter van ons overleden. In die periode heb ik veel in die boekjes gelezen. En in preken van Luther over het heengaan uit deze wereld en de opstanding der doden. Het trok me om uit de treffendste gedeelten een boekje voor zieken en stervenden te maken. In zekere zin zijn we dat allemaal. Daarom hebben ook deze citaten van Luther ons allemaal wat te zeggen.”