Kinderen van de openbare Meester Sieberingschool spelen in de middagpauze op de grote, met bomen omzoomde brink. Ze moedigen elkaar aan de bal in het doel te schieten. Sommigen willen wel wat zeggen over hun dorp. „Nieuw-Balinge is best leuk.” Maar eerlijk is eerlijk, het is er ook een beetje saai. Boven aan een verlanglijstje staan dus een fietscrossbaan en een winkel.

Overblijfmoeder Corien Moret schaart zich bij het groepje. Zij kwam vanuit het randstedelijke Wateringen naar Nieuw-Balinge. Voor haar een verademing. „Van de drukte naar de rust. Heerlijk, ik ga nooit meer terug.”

Veen en turf

Nieuw-Balinge, een dorp met 785 inwoners in de gemeente Midden-Drenthe, is van oorsprong een veenkolonie die aan het einde van de negentiende eeuw aan de Middenraai ontstond. Door kleinschalige nieuwbouw kreeg het een eigen dorpskern, waarvan een deel wordt gevormd door bungalowpark De Breistroeken.

In de middeleeuwen was het land er bedekt met veen. Eeuwenlang was turf de belangrijkste brandstof in huizen, werkplaatsen en fabrieken. Tot na de Tweede Wereldoorlog werd er turf gegraven. De vervening bepaalde het leven en werken van de bewoners en de manier waarop het landschap werd ingericht. Voor de ontwatering van het veen en de afvoer van de turf was een uitgebreid stelsel van kanalen en vaarten nodig. Het gebied waar Nieuw-Balinge nu ligt, was in de negentiende eeuw een smalle strook veen tussen de heidevelden van Mantinge en Gees.

Wie in historische boeken bladert, ziet foto’s van zwoegende turfgravers en schippers, van sociale zorg en strijd, ontginning en landbouw, van ambacht, industrie en onderwijs. Van stakingen, opstanden, werkloosheid en armoede. Moeders werkten en duwden hun zuigeling een tod met brandewijn in de mond om het stil te houden. Velen spoelden met alcohol de dagelijkse ellende weg. Heilspredikers hadden een dankbaar gehoor van vermoeide zielen.

Vincent van Gogh was geraakt door het harde bestaan in het veen. Najaar 1883 logeerde hij bij logementshouder Albertus Hartsuiker in Hoogeveen. Van daaruit maakte hij tochten door het turfland. Omstreeks 3 oktober 1883 „schrijf ik u uit de achterhoek van Drenthe, waar ik gekomen ben na een eeuwig lange vaart in de trekschuit door de heide.”

Vlakke stroken van verschillende kleur zag hij, smaller en smaller worden naarmate ze de horizon naderden. Hier en daar geaccentueerd door een plaggenkeet of kleine boerderij, een paar schrale berkjes, populieren of eiken. Overal stapels turf en schuiten met turf of lis uit de moerassen. Magere koeien, varkens en dikwijls schapen.

Aan broer Theo meldde de schilder luchten van onuitsprekelijk fijn lila-wit te zien, aan de horizon een rode schitterende streep, daaronder de verbazend donkere vlakte bruine heide, en tegen de rode lichtende streep, een menigte lage daken van kleine keten. „Ach, als ik op de hei zo’n arm wijf zie met een kind op de arm of aan de borst, dan worden mijn ogen vochtig.”

Jeruzalem

Vanuit Hoogeveen, het zogeheten Jeruzalem van het noorden, begonnen de kerken hun geestelijke ontginning van de ommelanden waar wild en ruig volk woonde, op woeste gronden. Zo kreeg Nieuw-Balinge, op 12 kilometer afstand van Hoogeveen, in 1907 een christelijke gereformeerde kerk, aanvankelijk het ”Koekoekskarkie” geheten, naar oefenaar Albert Koekoek die in zijn boerderij aan de Verlengde Middenraai voorging.

De hervormde gemeente in Nieuw-Balinge was jarenlang een evangelisatiepost van andere gemeenten. In 1953 werden de twee evangelisatieposten Nieuw-Balinge en Tiendeveen een zelfstandige gemeente.

De kerkelijke gemeenten bestonden vooral uit gezinnen van arbeiders en kleine boeren, onder wie naar verhouding veel van de minst gegoeden uit het gebied, schrijft F. Nijstad in ”Geschiedenis van Hoogeveen 1815-1975”. Het gebied was aardedonker en kerkenraadsvergaderingen werden alleen bij heldere maan gehouden.

De vraag waarom orthodoxie en bevindelijkheid in dit gebied een vruchtbare bodem vonden, lijkt moeilijk te beantwoorden. Misschien was het zo dat de ontvankelijkheid bepaald werd door de eigenaardige wijze van openlegging van het veen en de exploitatie ervan.

Hoewel de meelevendheid van de twee kerkelijke gemeenten in Nieuw-Balinge groot genoemd mag worden, is de kerkelijke betrokkenheid van het grootste gedeelte van het dorp gering.

Twee jaar geleden sloot de christelijke basisschool De Morgenster na een bestaan van 90 jaar de deuren. Naar verluidt was de identiteit van de school in de loop van de jaren veranderd. De komst van de reformatorische school in Hollandscheveld bespoedigde de sluiting van De Morgenster.

Plaatselijk Belang

Rond de tijd dat het Koekoekskarkie verrees, werd er een maatschappelijke mijlpaal geslagen met de oprichting van het Plaatselijk Belang van Nieuw-Balinge in 1913. „In het veen ligt de basis voor onderlinge saamhorigheid en solidariteit van het dorp”, zeggen Albert Wielink (1948) en José Post (1947) van vereniging Plaatselijk Belang.

De in het dorp geboren Wielink voelt zich in hart en nieren Nieuw-Balinger. Post kwam als kind met haar ouders uit Helmond naar het dorp. „Mijn vader ging eind jaren zestig hier bij het Munitiedepot werken. Ik ben met een Nieuw-Balinger getrouwd en voel me één met de bevolking.”

Ze verzorgt de buurtacademie, organiseert activiteiten voor senioren en zit in de gemeenteraad van Midden-Drenthe namens de PvdA. „Dat maakt dat ik een makkelijke ingang heb in de gemeente”, zegt ze met hoorbare zachte g.

Het dorpsleven speelt zich af rond het multifunctionele dorpshuis De Heugte. Dat biedt voor elk wat wils: twee zalen, een bruin café, een jongerenhonk en een peuterdagverblijf, waar portretjes van de komende generatie aan de muur hangen: van Kaylee tot Kevin.

Dit jaar liet Plaatselijk Belang een film maken van het dorp ter bewustwording. Het huidige beeld is vastgelegd. Wat hebben we nog en wat moeten we houden? Ook Nieuw-Balinge ontkomt niet aan de landelijke krimptrend. Winkels, kapper, benzinestation en de winkel van Sinkel verdwenen. „De mensen rijden snel naar Westerbork, Beilen of Hoogeveen om te shoppen”, aldus José Post. Dat maakt de dorpelingen bewust. „Wat wat we nu nog hebben, willen we graag zo houden. Want wat je kwijt bent, komt niet terug.”

Natuurlijk is er import van westerlingen, al dan niet met een goed gevulde portemonnee en een ideaalbeeld van het wonen in een idyllisch Drents dorp. Zo’n immigrant krijgt meteen bezoek van Plaatselijk Belang en ontvangt een informatieboekje. „Er zijn mensen die hier komen wonen voor de rust; anderen doen juist volop mee aan vrijwilligersactiviteiten. We laten iedereen daarin vrij. Maar het is niet zo dat ze hier moeten komen om Nieuw-Balinge te veranderen, want we weten hier echt wel wat we willen”, stelt José Post vast.

Nieuwe stemmers

Begin deze maand werd er gestemd in Nieuw-Balinge. Nooit eerder was de opkomst zo hoog: 615 stemgerechtigden togen met hun biljet naar De Heugte. Naar de PvdA gingen 201 stemmen, naar de VVD 130. De PVV werd gehalveerd tot 66, het CDA kreeg 46, de ChristenUnie 44 en de SGP 28 stemmen.

De partij voor senioren, 50Plus, kreeg 11 stemmen. Dat is weinig voor een dorp met 200 vijftigplussers en jeugd die vertrekt. Plaatselijk Belang houdt de barometer van de vergrijzing scherp in het vizier. Jaarlijks is er contact met de openbare school, de enige van het dorp met 100 leerlingen. „Volgens de prognose blijft dat nog enkele jaren zo”, weet Wielink.

Post wijst op de rij huisjes tegenover het dorpshuis. Die zijn in overleg met de bewoners levensbestendig gemaakt met een slaapkamer en douche beneden. „Onze senioren willen liever hier tot de laatste snik blijven. Dankzij noaberhulp en mantelzorg lijkt dat in veel gevallen te lukken.” Gelukkig komt niet alle vrijwilligerswerk op de schouders van de ouderen neer. „We merken dat de oudere jeugd actief wil bijdragen aan het behoud van ons dorp”, benadrukt Post.

De leefbaarheid van kernen als Nieuw-Balinge staat hoog in het vaandel van de gemeente Midden-Drenthe. Elk dorp en elke buurtschap heeft een persoon die in nauw contact staat met de gemeente.

Onder bezuinigingen komt niemand uit, al heeft de gemeente de begroting op orde. „Bezuinigen maakt je creatief”, lacht Wielink optimistisch. „Als het niet linksom kan, gaan wij rechtsom. Lukt het niet via de voordeur, dan via de achterdeur. Ons kerstdiner voor zestigplussers werd vorig jaar niet meer door de gemeente betaald. Nu organiseren de dorpelingen het zelf.”

De kinderen op de brink willen een winkel waar ze wat kunnen kopen. Zo blijft er voorlopig wat te wensen over in Nieuw-Balinge.

Dit is het vijfde artikel in een serie van twaalf over christelijke dorpen. De afleveringen verschijnen iedere laatste zaterdag van de maand in Accent.

Draagt Elkanders Lasten

Doet niets gescheiden wat samen kan! Deze lijfspreuk komt van de man die jarenlang een samenbindende rol vervulde in Nieuw-Balinge: meester Johannes Siebering, die van 1930 tot 1967 hoofd was van de openbare basisschool. Op de dorpsweide prijkt een bronzen buste ter ere van deze grote verbinder. Siebering richtte in 1930 de vereniging Draagt Elkanders Lasten op. Het was een tijd van grote armoe en werkloosheid. Wanneer er zich een sterfgeval voordeed, hadden velen zelfs geen geld om een lijkkist te betalen. In die crisistijd werd in Nieuw-Balinge de buurtvereniging Draagt Elkanders Lasten opgericht. Nog altijd is DEL de collectieve uitvaartverzekering van het dorp. „Als er een sterfgeval is, gaat er een bode rond en er gaat een bedrag naar het sterfhuis.” Meer dan 90 procent van de inwoners draagt daaraan bij. Mensen die weggaan, blijven meestal lid. Het is ontstaan uit armoede, maar is nu een voorbeeld van elkaars lasten te dragen. De kosten zijn te overzien: 2 euro per sterfgeval. „Ons systeem is eigenlijk niets anders dan noaberplicht, uitgedrukt in een bescheiden geldbedrag. Alleen daarom al heeft Draagt Elkanders Lasten bestaansrecht”, meldt de website nieuwbalinge.nl