Zolang mensen zich in de buurt van het water begeven, zullen er ongevallen gebeuren, zegt Ron Zegers, al jaren vrijwilliger bij de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij (KNRM) en beheerder van de website www.verdrinking.nl. Toch doet hij er alles aan om het aantal dodelijke ongevallen op het water te verminderen.

De joviale inwoner van Hoek van Holland is al 37 jaar badmeester. Sinds 1990 zet hij zich in voor de KNRM en is hij opstapper op de reddingsboot die uitvaart als er op de Noordzee mensen in nood zijn. Terwijl de reddingsbrigade op het strand aanwezig is om als het nodig is snel ter plaatse te zijn, worden medewerkers van de KNRM –soms bij nacht en ontij– opgepiept als mensen op het water voor de Noordzeekust hulp nodig hebben.

Het is afwisselend werk, vertelt Zegers. „Soms heb je te maken met mensen die overboord zijn geslagen. Dan moet je zo’n drenkeling eerst nog gaan zoeken. Maar het kan ook dat er iemand op een cruiseschip onwel is geworden en zo snel mogelijk naar het ziekenhuis moet worden vervoerd. En afgelopen zondag hadden we om 3 uur ’s nachts nog een speedboot die op een dam was vastgelopen. Daar gaan we dan ook op af.”

Hoewel het werk van de KNRM veel meer omvat dan het oppikken van drenkelingen, valt op dat de website van Zegers vol staat met berichten over verdrinkingen. Alle nieuwsfeiten die hij over dat thema kan vinden, komen op zijn site te staan. Ook geeft hij uitgebreide informatie over preventie (zie kader).

Zuurstof

Niet alleen via de website, maar ook door middel van cursussen en trainingen deelt hij de kennis die hij in de loop van de jaren heeft vergaard. „Ik merkte dat we met de reddingsboot vaak te laat waren bij drenkelingen. Ook al ging je reanimeren, de meeste mensen die we uit het water haalden, redden het niet. Daardoor ging ik me afvragen hoe we drenkelingen meer overlevingskansen kunnen geven. Ik ben me daarin gaan verdiepen.”

Een van de dingen die hij de afgelopen jaren heeft geleerd en vaak aan reddingswerkers doorgeeft is het belang van tijdige zuurstoftoediening, ook voor mensen met onderkoeling. Na een wereldcongres over verdrinking dat hij in 2002 bezocht, ontwikkelde hij samen met een aantal anderen een speciale cursus voor redders, die ook het toedienen van zuurstof omvat. „Inmiddels is 99 procent van de 1100 KNRM-vrijwilligers daarvoor gecertificeerd. Dat is een belangrijke ontwikkeling, want juist het gebrek aan zuurstof zorgt bij dreigende verdrinking voor hersenbeschadiging, met alle gevolgen van dien.”

Mensen die om de een of andere reden onder water terechtkomen, proberen op een gegeven moment toch adem te halen, legt Zegers uit. Door een natuurlijke reactie komt het water echter niet in hun longen, maar in hun maag terecht. „We vinden zelden drenkelingen met water in de longen, maar ze hebben meestal wel een zuurstoftekort.”

Zwembadwater

Zegers pleit ervoor dat reddingsbrigades, maar ook zwembaden apparatuur aanschaffen om zuurstof toe te kunnen dienen. „Ik heb het zelf als badmeester gelukkig nog nooit meegemaakt, maar ook in zwembaden verdrinken regelmatig mensen.”

Juist in zwembadwater is het van belang dat mensen die dreigen te verdrinken, snel en adequaat gered worden, weet Zegers. „Als iemand twee of drie minuten onder water ligt, is zijn overlevingskans al heel klein. De chemische stoffen in het water doen hem geen goed, maar belangrijker is dat de temperatuur hem niet beschermt. Als iemand in koud water terechtkomt en onderkoeld raakt, worden de lichaamsprocessen trager. Er ontstaat dan minder snel schade aan vitale organen. In het zwembadwater ben je wat dat betreft onbeschermd.”

Zonder geschreeuw

Zolang mensen het water opzoeken, zullen er ook mensen verdrinken, zegt Zegers. „Toch probeer je door voorlichting en training zo veel mogelijk sterfgevallen te voorkomen. Mensen denken bijvoorbeeld nog steeds dat drenkelingen wild om zich heen slaan. Maar het is goed om te weten dat dat helemaal niet zo is. Jonge kinderen zien geen gevaar en laten zich zo in het water zakken, zonder moeite te doen om hun hoofd boven water te houden. Dat is ook de reden waarom ze in een klein laagje water net zo goed kunnen verdrinken als in een zwembad.”

Maar ook volwassenen gaan vaak zonder schreeuwen en wanhopige bewegingen ten onder, weet Zegers inmiddels. „Sowieso wordt een kwart van de verdrinkingen veroorzaakt doordat mensen tijdens het zwemmen onwel worden, bijvoorbeeld als gevolg van hartfalen.” Een deel van de verdrinkingen is echter gevolg van het ”instinctive drowning response”, zoals een Amerikaanse onderzoeker dat noemt. „Dat is een reactie die kan optreden als mensen bijvoorbeeld plotseling in aanraking komen met een koude stroming, of als ze met hun hoofd onder water komen doordat het plotseling dieper wordt. Ze verdwijnen gewoon onder water. Soms komen ze nog even boven water, maar dan zien ze er niet uit alsof ze in doodsnood zijn. Daardoor worden omstanders vaak niet op tijd gealarmeerd.”

Training is niet alleen essentieel voor redders en badmeesters, stelt Zegers. „Ook voor mensen die in het water terechtkomen en dreigen te verdrinken, is voorlichting belangrijk. Als ik berichten lees van moeders die met hun kinderen verdrinken doordat ze met hun auto het water inrijden, grijpt dat mij aan. Er zijn cursussen waarin je leert om onder water een auto op een veilige manier te verlaten. Als je goed getraind bent, heb je in zo’n situatie toch al snel een paar seconden voorsprong. En als mensen bijna verdrinken, telt elke seconde.”

>>verdrinking.nl

Auto te water

Elk jaar raken er zo’n 1500 auto’s te water, iets meer dan vier per dag. Jaarlijks verdrinken er dertig tot veertig mensen doordat ze met hun auto het water inrijden. Volgens Ron Zegers reden genoeg om een cursus te volgen over hoe te handelen in een dergelijke situatie. Op zijn website staan alvast een aantal tips.

- Kijk voor vertrek, ook bij een reis met de bus, altijd even hoe deuren, ramen en gordels geopend moeten worden.

- Check bij een twee- of driedeursauto ook hoe de stoelen naar voren kunnen.

- Vergrendel de deuren nooit tijdens de rit, zodat ze in geval van nood van buitenaf te openen zijn.

- Laat geen kussens en andere losse voorwerpen op de achterbank slingeren. Ze kunnen een belemmering vormen bij het verlaten van het voertuig.

- Probeer niet in paniek te raken wanneer de auto te water raakt.

- Ontsteek direct de verlichting. Dat maakt het voor hulpdiensten gemakkelijker om het voertuig te lokaliseren.

- Wanneer de auto nog drijft, is het slim om het voertuig ruggelings via de ramen te verlaten. Verdeel daarbij het gewicht zo goed mogelijk over de auto om kantelen te voorkomen.

- Is het onmogelijk om tijdens het drijfproces de auto te verlaten, wacht dan tot het voertuig volledig gezonken is. Leun dan tegen het ontgrendelde portier. Als de auto volgelopen is, zal de tegendruk verminderen, zodat de deur open kan.

- Houd de deur open voor eventuele andere inzittenden, zodat zij ook kunnen ontkomen. Voorkom dat de deur dichtvalt door elkaar vast te houden en een menselijke ketting te vormen.

- Bewaar een lifehammer in de auto. Die komt goed van pas wanneer het nodig is om bijvoorbeeld een zijraam kapot te slaan. Sla bij voorkeur niet midden in de ruit, maar aan de zijkant. Dat voorkomt snijwonden. Duw de restanten ook niet met onbeschermde handen weg.