Tijdens de behandeling van de wet die huwelijken tussen twee personen van gelijk geslacht mogelijk moest maken, in september 2000, zei staatssecretaris Cohen van Justitie dat hij ruimte wilde houden voor zittende en nieuwe trouwambtenaren die het voor hun geweten niet kunnen verantwoorden om homohuwelijken te sluiten.

Een kleine maar machtige lobby van de homobelangen­organisatie COC heeft zich echter voorgenomen niet te rusten voordat de laatste gewetensbezwaarde trouwambtenaar is weggewerkt. Consequent heeft de organisatie gehamerd op het aambeeld dat iedere ambtenaar gehouden is de wet uit te voeren. Om haar argument kracht bij te zetten werd ook gewezen op de –overigens nimmer voorkomende– consequenties van de uitzondering. Als er nu eens iemand zou zijn die weigerde een huwelijk te sluiten tussen een blanke en een kleurling?

Rekening houden met echte gewetensbezwaren is er niet meer bij. Dat betekent een breuk met een Nederlandse traditie. In het verleden werden altijd praktische oplossingen gezocht voor mensen met bezwaren tegen verzekeren, kernwapens of het eten van vlees.

Op 15 november 2011 vroeg de Tweede Kamer de regering om voor 1 januari 2012 met een wettelijke verbod te komen. Onder druk van de SGP besloot het kabinet geen gehoor te geven aan de motie en de Raad van State om advies te vragen. Die presenteerde in juni een advies dat klonk als een klok. Gemeenten kunnen via een praktische regeling gemakkelijk voorkomen dat aanstaande homoparen in aanraking komen met gewetensbezwaarde trouwambtenaren. Daarmee wordt voldaan aan het recht van homoparen om te kunnen trouwen en blijft er ruimte voor ambtenaren die gewetenbezwaren hebben. De Raad brengt het ijzersterke juridische argument naar voren dat gewetensbezwaarde trouwambtenaren niet vanwege het enkele feit dat ze een godsdienstige opvatting hebben over het homohuwelijk aan de kant gezet mogen worden.

Donderdag zal moeten blijken of de seculiere partijen zich alsnog hebben laten overtuigen door het advies van de Raad. Maar met de hete adem van het COC in de nek en de verkiezingen in het vooruitzicht, lijkt de kans daarop niet groot en zal het advies van de Raad waarschijnlijk in de prullenbak belanden.

Maar daarmee is het debat niet afgelopen. Wat welke route moet gevolgd worden om te komen tot een verbod? Daarover kibbelt de Kamer. PvdA en VVD voelen er wel voor om een initiatiefwet van CDA en D66 over het gelijktrekken van de rechtspositie van ambtenaren met werknemers in het bedrijfsleven aan te passen. De VVD-Kamerleden Hennis en Van der Burg hebben vandaag een amendement op de initiatiefwet ingediend dat een einde wil maken aan het fenomeen van de gewetensbezwaarde trouwambtenaar.

Maar D66 voelt niets voor deze route. Zij vindt dat misbruik maken van de initiatiefwet over de rechtspositie. D66 wil daarom een andere initiatiefwet indienen. Maar dat is weer tegen de zin van de SP. Die wil dat de regering zo snel mogelijk met een wet komt. Als iedereen vasthoudt aan zijn eigen standpunt, bestaat er voor geen enkele route op dit moment een meerderheid.