De camera kijkt werkeloos toe. De lens blijft dicht. Voorbijgangers lopen stug door over de Leninboulevard in de Russische stad Toela, 200 kilometer ten zuiden van de hoofdstad Moskou. Niemand heeft deze middag zin om voor de camera zijn steun uit te spreken voor Jabloko. Het is ook niet het weer om stil te staan, met een temperatuur iets onder nul en een gure wind.

Jabloko (Appel), de liberale oppositiepartij die deelneemt aan de parlementsverkiezingen van morgen, mikt dicht bij de bushalte en de markt op een breed publiek. Van twaalf tot vier uur ’s middags heeft ze hier haar post opgezet. Een tentje, twee vrouwen in witte hesjes die folders uitdelen en hun mannelijke collega die de camera bedient.

De 58-jarige uitdeelster Sofia legt de bedoeling van de camera uit. De opnames moeten de kiezer vertrouwd maken met de partij en hem ervan overtuigen dat zijn stem niet verloren gaat. „We zetten de filmpjes op internet, zodat iedereen kan zien dat meerdere mensen op Jabloko stemmen. Niemand hoeft bang te zijn om als enige voor ons te kiezen. Met zijn allen sta je sterker.”

In het Jablokokantoor in Toela, dat bestaat uit niet meer dan een kamer, krijgt Vladimir Dorochov (26), kandidaat voor een plek in het Russische parlement, de volle laag van de 73-jarige Aleksandr, die binnen zijn bontmuts op houdt. „Jullie zijn onzichtbaar”, foetert hij. „Als meer ouderen van jullie plannen weten, stemmen ze allemaal op Jabloko. Jullie moeten meer op de televisie verschijnen.” Dorochov –met een speldje van Jabloko op de borst– probeert er verwoed tussen te komen en roept: „Daar hebben we geen budget voor.”

Als Aleksandr het kantoor heeft verlaten, zegt Dorochov dat hij niet al te serieus moet worden genomen. „Niet alles wat Aleksandr zegt, klopt. Maar wat onzichtbaarheid betreft, heeft hij gelijk. Dat is een probleem. We hebben als kleine partij niet veel geld. Dertig seconden zendtijd op de staatstelevisie kost 1,3 miljoen roebel (31.000 euro). Op de regionale televisie krijg je voor 30.000 roebel (715 euro) één minuut.”

Geld dat de regerende partij Verenigd Rusland van president Dmitri Medvedev en premier Vladimir Poetin in overvloed heeft. Daar komt nog eens gratis reclame bij, beseft Dochorov. Verenigd Rusland maakt gebruik van het enorme ambtenarenapparaat, dat geheel in dienst is van de partij. Dochorov vertelt over de gouverneur van de regio Toela. „Hij kan met zijn dienstauto in de hele regio rondrijden. De staatstelevisie en -radio rijden achter hem aan. Hij ontmoet de burgers, praat over hun problemen en belooft ze aan te pakken. Terwijl hij een ambtenaar is”, verzucht hij.

Gratis debatten

”Leven jullie nog?” krijgen de Jablokoleden op straat te horen. Van de staatstelevisie, de voornaamste informatiebron voor de Russische bevolking, wordt de partij buiten verkiezingstijd uitgesloten. Ze moet het doen met de kruimels: de media die de oppositie gunstig gezind zijn, maar niet de aandacht hebben van het grote publiek.

Vanwege de verkiezingen mag Jabloko opeens wel opdraven voor gratis debatten op de staatstelevisie. Voor extra zendtijd moet ze betalen. De jarenlange afwezigheid is funest voor de partij om bekendheid op te bouwen, terwijl Verenigd Rusland alle ruimte krijgt om zich op de televisie te manifesteren. Dochorov beseft dat Jabloko moet opboksen tegen een immense achterstand. „Oudere mensen die naar de stembus gaan, komen uit de Sovjet-Unie. Zij geloven alles wat de televisie uitzendt.”

Sinds de komst van Poetin als president begin deze eeuw kwijnt Jabloko weg. In de jaren negentig, na de val van het communisme, was Jabloko een van de nieuwe geluiden aan het politieke front. Ze bemachtigde zetels in de Doema, het Russische parlement. Jabloko voerde oppositie tegen toenmalig president Boris Jeltsin en zijn opvolger Poetin. Maar onder laatstgenoemde staat Jabloko aan de zijlijn. Bij de vorige parlementsverkiezingen haalde ze niet de kiesdrempel, die Poetin verhoogde van 5 naar 7 procent.

Tijdens de Jeltsinjaren kreeg Jabloko de mogelijkheid te groeien. De media waren vrij en de burgers leerden de partij kennen. Dat was toen. Op het hoofdkwartier van Jabloko, in het centrum van Moskou, vertelt campagneleider Michail Stoepakov (35) hoe moeizaam de aanloop naar de verkiezingen door het hele land verloopt. „We willen stickers ophangen op de Moskouse metrodeuren. Elke Moskoviet gaat met de metro. Maar daarvoor krijgen we geen toestemming. Als we posters willen ophangen in de steden, krijgen we te horen dat dat niet mag.”

Stoepakov weet waarop hij stuit: Poetins verticale macht. Waarbij alles van bovenaf vanuit het Kremlin wordt bepaald. „Alleen internet is nog vrij. De filmpjes op straat zijn een succes”, zegt hij enthousiast.

Lachen

In Toela is vanuit café Dajana de camera van Jabloko te zien. De 49-jarige Alla Danilova opende in 2000 de deuren van haar café. Het jaar dat Poetin president werd. Ze moet lachen om de overeenkomst. Danilova heeft de camera niet opgemerkt. Ze was toch al niet van plan om ervoor te verschijnen, zegt ze terwijl ze haar soep eet.

„Ik vertrouw Jabloko niet. Ik stem op Verenigd Rusland. Deze partij steunt het midden- en kleinbedrijf.”

Aan een van de tafels zit rechtenstudent Nikita Jelalov (21). De klacht dat Jabloko van de tv wordt geweerd, wuift hij weg. „Dat is grote onzin. Jabloko heeft niets bereikt. Ze hebben niets gedaan aan de economie of het onderwijs. Het enige wat ze nu doen is negatieve campagne voeren door te zeggen dat ze niet op de televisie mogen.”

Achter zijn bureau put Dorochov moed uit een gebeurtenis de avond ervoor. Poetin werd tijdens een toespraak bij een vechtsportwedstrijd uitgefloten. De beelden zijn een hit op YouTube. Het is een unicum voor de premier, die onbetwist de populairste leider is van Rusland.

Het Kremlin spint erop los. De premier werd niet uitgefloten. Maar zijn regime vertoont scheurtjes: ontevredenheid over de corruptie, over het allesoverheersende Verenigd Rusland, dat zich net als de communisten in elke bestuurslaag heeft genesteld, over de inflatie en over de georkestreerde positiewisseling tussen Medvedev en Poetin, waarbij ze onderling regelden dat Poetin terugkeert als president en Medvedev als premier.

Dorochov toont zich verheugd over de groeiende onvrede. Naar aanleiding van het fluitconcert concludeert hij: „De Russen openen hun ogen.”

Andere partijen bestaan alleen bij gratie van Kremlin

Het Kremlin bepaalt het politieke landschap. Ook dat van de oppositie, zegt Aleksej Moechin, directeur van het Centrum van Politieke Informatie in Moskou.

Het huidige Russische parlement, de Doema, is ten prooi gevallen aan één partij. Verenigd Rusland van president Dmitri Medvedev en premier Vladimir Poetin, dat de kandidatenlijst aanvoert van de parlementsverkiezingen van morgen, bezet 315 van de 450 zetels en kan hierdoor de grondwet wijzigen. De overige drie partijen in het parlement, de Communistische Partij, het sociaaldemocratische Een Rechtvaardig Rusland en de ultranationalistische Liberaal-democratische Partij van Rusland, zijn tandeloos.

Moechin (40) noemt ze de officiële oppositie. Maar ze gedragen zich niet als tegenstanders van de grootste partij. „Ze blijven loyaal aan Poetin, want ze weten dat hij de machtigste man van Rusland is en dan zijn ze zeker van een plek in de Doema.”

Dan heb je de niet-officiële oppositie, zegt Moechin. Dat zijn de partijen die volgens het ministerie van Justitie niet hebben voldaan aan de eisen van registratie om deel te nemen aan de verkiezingen. Het gaat onder andere om de arbeiderspartij Links Front en de liberaal-democratische partij Parnas. Het Kremlin ziet weinig nut om deze partijen te registreren.

„Hoewel ze geen gevaar vormen, kunnen ze voor onrust zorgen. Heb je gehoord wat Poetin vertelde tijdens het congres van Verenigd Rusland afgelopen zondag? Hij zei: „We weten wie de oppositie is. Het buitenland financiert haar.” Daarmee doelt hij op het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken en de Amerikaanse geheime dienst. Het Kremlin wil ze niet binnenlaten.”

Partijen als Parnas en Links Front bestaan bij de gratie van het Kremlin, zegt Moechin. „Zij leven in de virtuele wereld. Het Kremlin kan ze uitschakelen, maar doet dat niet. Als deze oppositiepartijen wegvallen, komen Aleksej Navalni en Jevgenija Tsjirikova daarvoor in de plaats. Zij vormen een grotere bedreiging.”

Navalni is het symbool van de strijd tegen corruptie binnen de overheid. Zijn weblog kent een grote schare lezers. Tsjirikova is de milieuactiviste die het voortouw neemt in de bescherming van het eeuwenoude Chimkibos. De overheid wil hier een snelweg aanleggen tussen de hoofdstad Moskou en Sint-Petersburg. In het Chimkibos ontwikkelt zich voor het eerst een gezamenlijk burgerprotest.

Navalni en Tsjirikova weten sociale thema’s aan zich te koppelen zonder dat ze verbonden zijn aan een partij. Daar ligt hun kracht, vindt Moechin. Russen houden er niet van als politieke partijen sociale problemen naar zich toetrekken. „In de politiek hebben de burgers geen vertrouwen. Tijdens de Sovjet-Unie gebruikte de Communistische Partij de burgers met sociale leuzen. De Russen hebben er geen zin in dat ze nog een keer voor het karretje worden gespannen.”

Het Kremlin weet dat Links Front en Parnas weinig aanhang hebben onder de bevolking. Links Front moet het hebben van het gevecht op straat. Ze probeerde een Occupybeweging op te starten, maar die had geen succes. „We hebben geen jongeren die dat willen doen”, meent Moechin. „Veel mensen vinden dit soort acties te radicaal. Als wapen tegen bewegingen als Links Front heeft het Kremlin de jongerenbeweging Nasji opgericht. Die gaat de strijd op straat aan.”

Parnas heeft als leiders onder andere Boris Nemtsov en Michail Kasjanov. Kasjanov werkte als premier onder president Poetin. Nemtsov was vicepremier in de jaren negentig onder president Boris Jeltsin. Deze periode staat voor de Russen gelijk aan chaos, wetteloosheid en criminaliteit. Daar wil de bevolking niet aan herinnerd worden. Nemtsov en Kasjanov staan er slecht op, meent Moechin. „Voor het Russische volk behoren zij tot de elite en hebben ze niets gepresteerd toen zij aan de macht waren.”

Ook Jabloko is besmet door de jaren negentig toen ze werd opgericht. De partij krijgt hooguit een paar zetels, verwacht Moechin. „De liberalen hebben dezelfde gezichten, ideeën en leuzen als vroeger. Maar met Jabloko in het parlement kan het Kremlin straks tegen het Westen zeggen: „Hebben wij geen democratie? Kijk dan eens naar Jabloko. Die zit in het parlement.””