Om de erfenis van Feike Asma
In april is het honderd jaar geleden dat de legendarische organist Feike Asma werd geboren. De voorbereidingen voor de herdenkingen zijn al in volle gang. Vanuit Naarden komt een heel eigen geluid de publicatie van deels niet-uitgegeven koraalbewerkingen van de orgelmeester.
Wie zoekt naar informatie over Feike Asma (1912-1984), ontdekt al snel dat meerdere instanties zich ontfermen over de nalatenschap van de organist. De „officiële website” – www.feike-asma.com – wordt vanuit Canada beheerd door Feike Asma jr., zoon van de maestro. Deze geeft echter aan dat zijn site niet verward moet worden met die van de Feike Asma Stichting ( www.feikeasmastichting.com ). Deze stichting heeft als doel het leven en werk van Asma „in ere te houden.” Jaarlijks organiseert ze in de Rotterdamse Laurenskerk het evenement ”In het spoor van Feike Asma” en geregeld geeft de stichting cd’s met historische opnamen van Asma uit.
Bij de herdenking van Asma’s geboortedag dienen ook andere stichtingen zich aan. Op de geboortedag zelf –zaterdag 21 april– zijn er maar liefst drie bijeenkomsten. Genoemde Feike Asma Stichting heeft haar jaarlijkse evenement in Rotterdam, waar ook een door De Banier uitgegeven boek over Asma wordt gepresenteerd. In de Bovenkerk van Kampen organiseert de stichting Selectief diezelfde middag en avond een Feike Asmafestival, waaraan Peter Eilander, Marco den Toom, Harm Hoeve en Everhard Zwart meewerken. In de evangelisch-lutherse kerk van Den Haag kunnen orgelliefhebbers ’s avonds terecht bij een herdenking van de stichting Vox Humana waar Peter Eilander en Wybe Kooijmans spelen.
Ook als het gaat om de uitgave van koraalbewerkingen van Asma blijken er meerdere spelers actief. Zo heeft Everhard Zwart composities van Bach en Händel in de notatie van Asma uitgegeven en wil hij volgend voorjaar verschillende manuscripten van Asma uit diens archief publiceren (zie kader). Ook bij de uitgeverij van Herman van Vliet, Musiscript, is een aantal niet eerder uitgegeven bewerkingen van Asma uitgekomen, waaronder de toccata over Psalm 75 en het lied ”Gouden harpen ruisen”.
Bij uitgeverij Willemsen, onderdeel van European Music Centre van Strengholt in Naarden, komt nu een hele serie koraalbewerkingen van Asma uit: ”Musica Selecta in honorem Feike Asma”. De eerste twee deeltjes zijn deze week verschenen, er moeten nog drie bundels verschijnen.
Het gaat deels om bewerkingen die Asma zelf nooit heeft uitgegeven, deels om bewerkingen die in eenvoudige vorm ooit door de meester zijn gepubliceerd, maar die hij zelf altijd in een uitgebreidere vorm speelde. De notatie en redactie zijn in handen van Wybe Kooijmans, organist van de Grote Kerk in Naarden en oud-leerling van Jaap Kroonenburg, die in 1984 Asma opvolgde als organist van de Grote Kerk van Maassluis.
Kooijmans (51) is al jaren bezig met de erfenis van Asma, hoewel hij de maestro zelf nooit ontmoet heeft. „Toen hij in 1984 overleed, was ik aan het eind van mijn orgelstudie en volgde ik juist masterclasses bij Jean Guillou in Parijs.” Hoe hij dan bij de nalatenschap van Asma betrokken raakte? „Mijn oom Wiggert Wijbrands was jarenlang registrant bij Asma. Hij heeft alles meegemaakt. Als ik bij hem in Laren over de vloer kwam, ging het altijd over Asma. Wiggert had al die grammofoonplaten en liveopnamen van Asma. Dan liet hij me bijvoorbeeld een EO-opname horen waarop Asma Psalm 77 speelde. Veel uitgebreider dan de versie die is uitgegeven. Omdat ik een absoluut gehoor heb, kon ik zo voordoen wat Asma precies deed. Later ben ik eens iets gaan opschrijven. In de jaren 90 heb ik bijvoorbeeld al een uitgebreide fantasie over ”Wie maar de goede God laat zorgen” van Asma genoteerd en op cd gezet. Later is een notatie van die bewerking bij Musiscript uitgekomen.”
In het kader van het toekomstige herdenkingsjaar vatten Kooijmans en uitgever Piet van Zuylen van Willemsen het plan op om een aantal van dit soort bewerkingen uit te geven. Daarvoor zijn ze dit voorjaar bij Wil Asma-van der Kamp, de weduwe van Feike Asma, langs geweest. Zij is de rechthebbende als het gaat om de nalatenschap van Asma. Van Zuylen: „We wilden dit auteursrechtelijk goed regelen. Wil staat er positief tegenover. Zij herkent zich helemaal in de manier waarop Wybe met de bewerkingen van haar man omgaat.”
In een aantal gevallen gaat het om uitbreidingen van bewerkingen die eerder in de serie ”Muziek voor Kerk en Huis” van Alsbach verschenen. Van Zuylen: „Alsbach is nog steeds een fonds van Strengholt. We hebben in het verleden veel van Asma uitgegeven. De rechten van dit soort titels liggen dus ook bij ons. Bewerkingen van Asma horen bij uitgeverij Willemsen.”
Volgens Kooijmans gaf Asma destijds –sommige bewerkingen stammen al uit de jaren 40– bewust eenvoudige bewerkingen uit, omdat ze op een harmonium gespeeld moesten kunnen worden. „Volgens Wiggert speelde hij zijn eigen bewerkingen zelf altijd uit z’n hoofd, hooguit met gebruikmaking van een summiere geheugensteun. Geen enkele versie is dan ook eender. Bovendien zie je een groei door de jaren heen.”
Van de beroemde liedbewerking ”Komt als kind’ren van het Licht”, die ooit in eenvoudige vorm bij Alsbach is uitgegeven, gebruikte Kooijmans bijvoorbeeld drie versies. „Dan ontdek je een grootste gemene deler. In dit geval heb ik er overigens voor gekozen een A- en een B-versie te noteren.”
Naast uitgebreidere bewerkingen van eerder uitgegeven muziek komt Kooijmans met werken die nooit eerder het licht zagen. Zo redigeerde hij een bewerking van het lied ”In de hemel is het schoon”, ooit door iemand afgeschreven vanaf een lp vanuit de evangelisch-lutherse kerk in Den Haag uit de jaren 50. Van een samenzang-lp vanuit Maassluis –jaren zestig– reconstrueerde Kooijmans twee korte voorspelen van kerstliederen. De uitgebreide fantasie over ”Daar is uit ’s werelds duist’re wolken”, waarmee Asma menig kerstconcert besloot, noteerde hij van een lp die Asma in 1957 in de Ronde Lutherse Kerk in Amsterdam maakte.
In de serie moeten ongeveer vijf delen verschijnen. Op stapel staan onder andere de notaties van Asma’s uitgebreide bewerkingen van de Psalmen 43, 77 en 138.
Wat Kooijmans’ missie is met deze serie? „Noem het een kleine missie. En die is om te voorkomen dat mensen met de muziek van Asma gaan rommelen. Je ziet het nogal eens gebeuren dat bijvoorbeeld jongelui wel de klok hebben horen luiden maar niet weten waar de klepel hangt. Die gaan vanuit de eenvoudige, uitgegeven versie van Asma’s muziek ongeveer nadoen hoe deze zelf speelde. Om dat te voorkomen is het goed als er een versie is die verantwoord is. Daarmee willen we een stukje van de erfenis van Asma veiligstellen.”
www.muziekuitgeverijwillemsen.nl
Archief Feike Asma
Het muziekarchief van Feike Asma bevindt zich sinds twee maanden bij Everhard Zwart (53), oud-leerling en registrant van Asma. Het archief bevond zich altijd nog bij Asma’s weduwe, Wil Asma-van der Kamp, in Almere. Al die tijd bleef het achter slot en grendel en mocht niemand erbij.
Volgens Feike Asma jr. uit Canada, die spreekt namens zijn zus Sonja de Vries-Asma, hebben Asma’s weduwe en hij al in een vroeg stadium besloten dat het archief naar Zwart zou gaan. „Wij wisten toen al dat er velen waren die het graag in handen wilden krijgen. Wij zijn toen met elkaar tot het besluit gekomen dat het naar Everhard Zwart moest gaan. Everhard was een van de weinigen die wij vertrouwden.”
Deze zomer bleek het niet goed te gaan met de gezondheidstoestand van Asma’s weduwe. Feike jr. en Sonja hebben toen besloten het archief „zo snel mogelijk aan Everhard over te dragen om het veilig te stellen”, aldus Asma jr. „Dit archief is het enige originele dat er is. Wil en ik hebben nooit iets uit handen gegeven.”
Zwart laat weten dat hij inmiddels bezig is met het inventariseren van het archief, dat twaalf dozen beslaat. Als het gaat om de koraalbewerkingen van Asma is hij al verschillende manuscripten van uitgebreide versies tegengekomen. Ook van bewerkingen die nu bij Willemsen zijn uitgegeven, zoals ”Komt als kind’ren van het Licht” en ”Daar is uit ’s werelds duist’re wolken”. Zwart: „Neem ”Komt als kind’ren van het Licht”: dat stuk is al in 1947 in eenvoudige versie uitgegeven. Feike bleef zo’n bewerking spelen, en dat veranderde inderdaad in de loop van de tijd. Maar op een gegeven moment was er een volgroeide versie. Zo weet ik niet beter dan dat Asma die bewerking speelde zoals hij die ook in de jaren 80 in Maassluis op de plaat heeft gezet. Van die versie is dus een manuscript.”
Met het oog op de herdenking van Asma’s geboortedag is Zwart van plan een aantal manuscripten voor publicatie gereed te maken. „Maar dat wil ik alleen in nauw overleg met de kinderen van Asma doen.”
Van de serie van Willemsen heeft Zwart nog geen kennis kunnen nemen. Hij wil er zich ook niet over uitlaten. Wel geeft hij aan dat het geen zin heeft een manuscript van een koraalbewerking uit te geven als er al een goede notatie op de markt is.
