22.40 uur – De stemmingen zijn afgelopen. Einde van twee dagen durende algemene politieke beschouwingen.

22.35 uur – De Tweede Kamer wil dat het kabinet deze hele regeerperiode vasthoudt aan een budget voor ontwikkelingssamenwerking van minimaal 0,7 procent van het nationaal inkomen. Een motie daarover werd door een meerderheid bestaande uit de oppositiepartijen en regeringspartij het CDA aangenomen.

21.12 uur – Voormalig minister Ab Klink (CDA) had gelijk toen hij vorig jaar per brief de CDA-top waarschuwde om niet met de PVV in zee te gaan in de vorm van een gedoogconstructie. Dat zei fractievoorzitter Jolande Sap. Klink voorzag dat PVV-voorman Geert Wilders ’vol op het orgel zou gaan’. „We hebben gehoord hoe vals dit klinkt”, recenseerde de GroenLinks-leider. Volgens haar was in de debatten woensdag en donderdag veel ’stoerdoenerij’ van Wilders te zien.

20.30 uur – PVV-leider Wilders voorspelt een „bikkelhard gevecht” tussen hem en het kabinet als extra bezuinigingen de komende jaren nodig zouden zijn. Wilders zei dat nieuwe bezuinigingen nu niet aan de orde zijn. Als het begrotingstekort echter meer dan 1 procent negatief afwijkt van de prognoses, dan zijn ze nodig volgens de afspraken tussen de regeringspartijen VVD en CDA en hun gedoogpartner de PVV.

Wilders beaamde dat.

20.04 uur – SP-leider Roemer vergelijkt premier Rutte met de Britse premier Margaret Thatcher uit de jaren tachtig. „Als ik de minister-president hoor praten, hoor ik Margaret Thatcher, die zei dat de samenleving helemaal niet bestaat”, zei Roemer. Volgens Roemer leidt het beleid van Rutte ertoe dat mensen te horen krijgen: „Helaas, u kost te veel, u bent een kostenpost.” Hij verwijt Rutte dat die „het onmogelijke” vraagt van mensen en de kwetsbaren in de samenleving in de steek laat.

19.50 uur – VVD-fractievoorzitter Blok heeft de Tweede Kamer donderdagavond tijdens de algemene beschouwingen opgeroepen zich niet te laten provoceren. „We moeten het debat concentreren op de inhoud, zoals het in de goede delen van de debatten van de afgelopen twee dagen ook over de inhoud ging”, aldus Blok. Volgens de VVD’er hebben de mensen die het debat hebben gevolgd „heel veel ruziënde parlementariërs gezien.” „Dat is geen verheffende vertoning en niet goed voor het imago van ons parlement.”

19.02 uur – Het EenVandaag-panel deed onderzoek onder 2000 PVV-stemmers naar hun mening over de uitspraken van de PVV-leider. Daaruit blijkt dat 83 procent van de ondervraagden geen enkele moeite heeft met de wijze waarop Wilders zich woensdag en donderdag in de Kamer heeft gedragen.

Verder blijkt dat meer dan een derde, 37 procent, wil dat de PVV-leider de stekker eruit trekt. Dat percentage stijgt echter naar 55 procent als er opnieuw meer geld naar Griekenland zou gaan.

De Friese Statenfractie van de PVV neemt echter afstand van de uitingen die Wilders doet in de Tweede Kamer. Dat zei Statenfractievoorzitter Jelle Hiemstra donderdagavond. „Wij hebben hier in Friesland een heel andere toon”, aldus Hiemstra. „Ik veroordeel het niet, maar mijn stijl zou het niet zijn om iemand uit te maken voor schoothondje.”

18.00 uur – De Algemene Politieke Beschouwingen zijn geschorst voor de dinerpauze. Het debat wordt om 19.15 uur hervat.

17.56 uur – Ook premier Rutte reageerde tijdens de schorsing op de aanvaring die hij had met Wilders. Hij vindt niet dat hij zich voor een premier onwaardig heeft gedragen door ’doe zelf eens normaal man’ terug te schreeuwen tegen PVV-leider Wilders. „Soms mag je in de scherpte van het debat elkaar even scherp aanpakken. Zo erg is dat nou ook weer niet”, zei Rutte in een schorsing van het debat.

ChristenUnie-leider Slob was het hier niet mee eens. Zoiets heeft hij nog nooit meegemaakt. „Ik schaam me diep, want ik ben wel onderdeel van dit geheel”, zei Slob. „Ik weet dat duizenden mensen zitten te kijken, die nu van politici verwachten dat ze leiding nemen en de grote problemen aanpakken. En wat zijn we hier nu aan het doen? Dat neem ik ook de heer Wilders kwalijk, die daarin voorgaat, ook in de taalverruwing. Iedere keer opnieuw weet hij weer de overtreffende trap te bereiken. Ik vind het echt een dieptepunt. De grens hebben we bereikt. Sterker nog: we zijn erover heen gegaan.”

17.46 uur – Vicepremier Verhagen (CDA) ziet geen scheuren in de samenwerking met gedoogpartner PVV. Hij zei dat donderdag tijdens een schorsing van de algemene beschouwingen. Volgens Verhagen heeft PVV-leider Geert Wilders zich aan de gemaakte afspraken gehouden.

Ook Wilders ziet geen barstjes in de politieke samenwerking. „Het is gewoon een stevig debat”.

17.30 uur – Met de vergelijkingen die PVV-leider Wilders woensdag maakte over PvdA-fractievoorzitter Cohen heeft hij „mijn grenzen van fatsoen overschreden.” Dat zei premier Rutte als reactie op een verzoek van SP-leider Roemer die de premier had uitgedaagd aan te geven of hij de PVV nog als gedoogpartner van zijn kabinet kan billijken.

Rutte gaf aan dat politici steeds moeten kijken hoe ze reageren op het moment dat Wilders provoceert. Volgens hem gooit de PVV’er af en toe „een stuk rood vlees.”

16.59 uur – Minister-president Rutte voelt er niets voor zijn standpunt over het conflict tussen Israël en de Palestijnen te veranderen. De SP had een dag eerder gepleit voor steun aan het plan van de Palestijnse Autoriteit om als staat door de Verenigde Naties te worden erkend. „Het doel is de hervatting van de vredesgesprekken”, aldus Rutte. „Alle stappen die gezet worden, dienen daaraan bij te dragen.” Een eenzijdig uitroepen van een staat door de Palestijnen wordt door Nederland niet gesteund.

16.40 uur – Turkije uit de NAVO zetten is niet aan de orde. Dat stelt premier Rutte. „Wel zijn we tegenstander van de retoriek die door Turkije wordt gebruikt. Die is veel te ophitserig”, aldus Rutte.

PVV-leider Geert Wilders zei woensdag te willen dat premier Mark Rutte in actie komt om Turkije uit de NAVO te laten gaan vanwege dreigementen aan het adres van Israël. Wilders sprak van oorlogstaal en oorlogsretoriek van Turkse zijde.

16.30 uur – In het Kamerdebat begonnen premier Rutte en PVV-leider Wilders donderdag tegen elkaar te schreeuwen. „Doe eens normaal, man!”, zei Wilders tegen Rutte. „Doe zelf eens normaal, man; je kunt toch niet praten over de Turkse premier als een aap!”Rutte verweet de PVV dat die de Turkse premier Recep Tayyip Erdogan eerder een „islamitische aap” had genoemd. Wilders ontkende dat.

16.00 uur – Na Prinsjesdag verliest regeringspartij VVD twee zetels en gedoogpartner PVV raakt één zetel kwijt in de politieke barometer ten opzichte van de peiling twee weken eerder. De VVD komt donderdag in de peiling van bureau Synovate uit op 32 zetels in de Tweede Kamer, terwijl de liberalen twee weken eerder 34 zetels scoorden. In werkelijkheid heeft de VVD sinds de verkiezingen vorig jaar 31 plekken in de Kamer. De PVV is in de peiling teruggezakt naar het niveau van de Kamerverkiezingen, 24 zetels, terwijl de partij van Geert Wilders eerder hoger scoorde.

15.50 uur – Pechtold (D66) vindt het jammer dat de spotjes over veilig vrijen sinds enige tijd alleen nog maar ’s avonds na 20.00 uur worden uitgezonden. Het stoort hem dat ze eerder wel overdag te zien waren, maar na vragen van de SGP niet meer. Volgens Pechtold is het spotje „onder druk van preutsheid” minder op televisie. Premier Rutte vindt de aanpassing logisch. „De doelgroep is tieners en die kijken niet om 17.00 uur. We moeten ons geld goed gebruiken.”

SGP-voorman Van der Staaij vindt dat jonge kinderen beter verschoond kunnen blijven van deze beelden en boodschap over condoomgebruik. Hij zei donderdag tijdens het debat in de Tweede Kamer dat hij meent dat het goed is als ook D66 zou gaan beseffen dat de vrije jaren ’60 voorbij zijn en vroeg voor dat laatste bevestiging van Rutte. Die beaamde grijnzend dat „in strikt tijdas-denken” de jaren 60 inderdaad voorbij zijn.

15.20 uur – Het kabinet is tegen een door de PVV voorgesteld referendum over een bouwverbod voor minaretten. Dat maakte premier Rutte duidelijk. De twee regeringspartijen VVD en CDA zijn principieel tegen referenda. Rutte zei dat het voorstel mogelijk kan „schuren” met artikel 1 in de Grondwet, over de vrijheid van godsdienst. Maar volgens de premier heeft de PVV het voorstel „heel slim en handig” opgeschreven waardoor het „lijkt weg te blijven” van een aantasting van de godsdienstvrijheid.

15.07 uur – Het kabinet zal van gemeenten „bijzondere aandacht” vragen voor chronisch zieken en gehandicapten bij de inzet van extra geld voor minima. Dat heeft premier Rutte donderdag toegezegd aan CDA-fractieleider Sybrand van Haersma Buma. Het CDA is bezorgd over een stapeling van bezuinigingen bij chronisch zieken en gehandicapten. Buma wil dit verzachten met de 100 miljoen euro die het kabinet extra uittrekt voor bijzondere bijstand om negatieve koopkrachteffecten bij minima te beperken.

15.02 uur – Premier Rutte waarschuwt Wilders dat hij hoogopgeleide Marokkanen afstoot door altijd zo de nadruk te leggen op criminele Marokkaanse jongens. Rutte zei dat problemen met Marokkaanse en ook Antilliaanse jongeren benoemd moeten worden, maar volgens hem is de balans belangrijk, omdat de goedwillende en hoogopgeleide Marokkanen zich anders niet meer welkom voelen.

14.50 uur – Niet alleen het CDA ergerde zich aan de toon van het debat. Zeker 100 mensen hebben donderdag bij de Tweede Kamer hun zorgen geuit over de manier van debateren tijdens de algemene beschouwingen. De mensen meldden zich telefonisch of per e-mail. Het gaat om 20 keer zoveel reacties als op een normale dag. De mensen vinden onder meer het taalgebruik in het debat parlementariërs onwaardig. Zo maakte Geert Wilders van gedoogpartij PVV Job Cohen woensdag uit voor bedrijfspoedel. De leider van de PvdA noemde Wilders daarna kleuter.

14.35 uur – Volgens CDA-Kamerlid Koppejan heeft de hele CDA-fractie zich „groen en geel geërgerd” aan het optreden van Geert Wilders. Hij noemde het optreden van Wilders schadelijk voor het aanzien van de hele Kamer, voor alle 150 leden. „Misschien moeten we Wilders maar negeren. Laat hem maar praten dan dienen we hem van repliek als hij over de schreef gaat, zoals onze fractievoorzitter heeft gedaan.”

13.57 uur – Het kabinet heeft als „verstandige regering” plannen B, C en D achter de hand voor het geval Griekenland failliet gaat, maar houdt geen rekening met zo’n faillissement. En over die plannen praten is niet mogelijk. Dat stelde premier Rutte in antwoord op vragen van Geert Wilders. Rutte heeft vertrouwen in het oordeel en de voorstellen van de trojka van IMF, Europese Centrale Bank en Europese Commissie die momenteel weer met de Griekse regering om de tafel zit.

13.07 uur – Het kabinet wil geen referendum over Nederlandse steun aan Griekenland. Premier Rutte zei dat donderdag tegen PVV-leider Wilders. „Veel mensen snappen niet dat we 18 miljard euro bezuinigen maar tegelijk garanties en bilaterale leningen aan de Grieken geven”, zei Wilders, die al eerder een referendum over de kwestie voorstelde. Rutte wees er op dat de regeringspartijen VVD en CDA voorstander zijn van een representatieve democratie en daarmee principieel tegen referenda.

13.05 uur – Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) heeft premier Rutte niet aan het twijfelen gebracht over de bezuiniging van 600 miljoen euro op natuur. Thieme vindt de ingreep veel te drastisch en vreest de gevolgen, ook voor de economie. Rutte ziet dat anders. „We besparen, dat klopt. We hebben een schitterend land en dat gaan we nog mooier maken met de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).” Een koe in de wei is ook natuur, vindt hij en Nederland heeft niet te weinig natuur: „Dat kun je echt niet zeggen als je 600.000 hectare natuur realiseert.”

12.58 uur – Het kabinet komt binnen een aantal weken met een voorstel voor een daadkrachtiger bestuur in de Randstad. Premier Rutte zei dat in reactie op VVD-fractievoorzitter Stef Blok. Die had zich eerder deze week beklaagd over de trage manier waarop het kabinet werk maakt van het aanvankelijke streven om het aantal provincies in de Randstad terug te brengen. „Het signaal is goed verstaan”, zei Rutte tegen Blok. De premier liep niet vooruit op de inhoud van het voorstel. In het regeerakkoord staat dat het kabinet zal kijken naar het opschalen van het bestuur in de Randstad. De VVD wil toe naar een samengaan van Noord-Holland, Utrecht en Flevoland. Die drie kwamen eerder zelf al met een voorstel voor een fusie. Volgens Rutte helpt een daadkrachtig bestuur in de Randstad bij de verdere economische ontwikkeling van de regio.

12.40 uur – Premier Mark Rutte erkent dat een stapeling van bezuinigingsmaatregelen tot problemen kan leiden voor groepen mensen. Hij wil daarom een aantal maatregelen langzamer invoeren en beloofde de Kamer „maximaal te letten” op de gevolgen van stapeling. Rutte wees erop dat eerder al de bezuinigingen in het passend onderwijs zijn uitgesteld. Hij benadrukte dat mensen die nu in de sociale werkplaats of in de Wajong zitten geen last hebben van de ingrepen. Het kabinet probeert ook het koopkrachtverlies voor bepaalde groepen te repareren.

12.30 uur – Het kabinet kijkt positief naar het SGP-voorstel om grotere gezinnen bij bezuinigingen te ontzien. Dat heeft premier Mark Rutte bij de algemene beschouwingen gezegd. „We nemen het zeer welwillend in overweging”, aldus Rutte. Het kabinet was aanvankelijk van plan om het kindgebonden budget af te schaffen voor het derde en volgende kinderen in gezinnen. Hierop kreeg het kabinet onder meer het verwijt van de ChristenUnie een „tweekindpolitiek” te bedrijven.

12.10 uur – Regeringspartij CDA ziet het als een opdracht voor het kabinet om 150.000 tot 200.000 mensen uit de bijstand aan het werk te krijgen. Dat zei CDA-fractievoorzitter Sybrand van Haersma Buma donderdag bij de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer tegen premier Rutte. Staatssecretaris Paul de Krom (Sociale Zaken) zei eerder dat de helft van de ongeveer 355.000 mensen in de bijstand, kan werken. Volgens Rutte is dit geen doel waarop het kabinet kan worden afgerekend, maar moet het wel een effect zijn van het beleid.

12.00 uur – Onze politiek redacteuren analyseren dag één van de algemene politieke beschouwingen.

12.00 uur – Volgens Arie Slob (ChristenUnie) kan de mededeling dat het kabinet niet bezuinigt op het pgb echter nooit de zorgen wegnemen bij mensen die weten dat ze wel hun pgb zullen kwijtraken. Jolande Sap (GroenLinks) verweet Rutte dat hij de mensen vergeet bij zijn plannen om te snijden in het persoonsgebonden budget en het voor 90 procent van de gebruikers afschaft, terwijl hij dat budget eerder „een kwestie van beschaving” had genoemd. Rutte bestreed dat en stelde dat er juist geld bij komt, maar dat het kabinet de overschrijdingen van de kosten van het pgb gaat afbouwen. Dat moet lukken door meer mensen te bewegen hun zorgvraag binnen het familieverband te regelen.

11.57 uur – Rutte vindt dat de pgb-discussie genuanceerder ligt dan „de karikatuur van sommige partijen dat we het afbreken.” Hij herhaalde dat de groep die het pgb het hardst nodig heeft, het houdt en dat voor de rest wordt geprobeerd maatwerk te zoeken. „De bezuiniging zit hem er vooral in dat een aantal mensen zal gaan zeggen: ik maak er geen gebruik meer van.”

11.22 uur – Essentiële sociale voorzieningen in de zorg en de sociale zekerheid moeten worden hervormd, omdat ze anders over 10 jaar eenvoudigweg niet meer kunnen bestaan. Dat betoogde premier Rutte in de algemene beschouwingen. Als het kabinet nu niet ingrijpt in het persoonsgebonden budget, bij de sociale werkplaatsen, in de voorzieningen voor jonggehandicapten en in het passend onderwijs, dan worden ze voor volgende kabinetten onbetaalbaar, vreest Rutte. Hij wil ze daarom nu beperken tot de groep mensen voor wie ze oorspronkelijk bedoeld was.

11.18 uur – „De samenleving zoals de premier die verwoordt is die van handel en economie”, aldus SP-leider Roemer. ChristenUnie-fractievoorzitter Arie Slob miste bij de speerpunten van het kabinet het streven om de samenleving socialer te maken. Vorig jaar bij het aantreden werd dat nog wel genoemd. Rutte gaf aan dat de samenhang in de samenleving van groot belang is. Het op orde brengen van overheidsfinanciën, het aanjagen van de economie en het handhaven van regels, bijvoorbeeld bij immigratie, draagt daar volgens hem ook aan bij.

11.06 uur – Regeringspartij CDA en oppositiepartijen hebben premier Rutte op het hart gedrukt om naast de inzet voor de overheidsfinanciën en economie niet de samenhang in de samenleving te vergeten. CDA-fractievoorzitter Sybrand van Haersma Buma zei in de inleiding van Rutte bij de algemene beschouwingen frases uit het VVD-verkiezingsprogramma terug te horen, maar hij wil de premier ook horen over burgerschap en een verantwoordelijke samenleving.

10.38 uur – Staatssecretaris Henk Bleker (Landbouw) verbaast zich over de opwinding van het debat woensdag bij de eerste dag van de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer. „Tjongejongejonge, je wilt toch wat bereiken in een debat?”, zei Bleker over de „opgewonde toon” die Geert Wilders van gedoogpartij PVV en enkele fractievoorzitters van de oppositie aansloegen. Hij heeft echter geen spijt dat zijn partij, het CDA, de samenwerking met Wilders is aangegaan, omdat het kabinet wel de noodzakelijke dingen kan doen voor Nederland.

10.35 uur – Wilders zelf verweet de rest van de Kamer selectieve verontwaardiging. „En daar erger ik me kapot aan. Mag ik er op wijzen dat de PVV en ikzelf door de heer Pechtold verweten zijn dat we extremist zijn, dat we blaffen, discrimineren, xenofoob en racist zijn? Waar was de heer Roemer toen, waar was het CDA? Ik mag blijkbaar de heer Cohen niet een bedrijfspoedel noemen, maar ons racisten noemen mag wel. Dat is hypocriet en u kunt allemaal de boom in.”

10.29 uur – Rutte wil Wilders niet nog meer aandacht geven terwijl er gepraat moet worden over de crisis in de wereld. „Ik ga hem dat genoegen niet doen.”

10.26 uur – De eerste schermutselingen van de dag zijn een feit. SP-leider Roemer wil een reactie van premier Rutte op de toon van Geert Wilders tijdens het debat gisteren. PvdA-fractievoorzitter Cohen valt hem daarin bij. Rutte reageert dat hij zich „kapot heeft geërgerd”, maar dat hij pas in de loop van het debat ingaat op de opmerkingen van Wilders.

10.20 uur – Dag twee van de algemene politieke beschouwingen is zojuist van start gegaan.

10.20 uur – CDA-fractievoorzitter Sybrand van Haersma Buma wil dat premier Rutte „ferme afstand” neemt van het woordgebruik zoals PVV-leider Geert Wilders dat gebruikte op de eerste dag van de algemene beschouwingen. Van Haersma Buma denkt dat „heel Nederland” wil dat de premier afstand neemt van „de treiterij.” Hij vond het optreden „onnodig en minderwaardig voor het parlement.”

07.00 uur – Woensdag kwamen alle tien fractievoorzitters uitgebreid aan het woord. Vooral PvdA-fractievoorzitter Job Cohen en PVV-leider Geert Wilders vlogen elkaar in de haren. SP-leider Emile Roemer vond het optreden van Wilders zo erg, dat hij van Rutte eerst wil weten of die nog langer bereid is de PVV te gedogen in zijn samenwerking.

Het debat donderdag zal naar verwachting behalve over de gedoogconstructie grotendeels gaan over de stapeling van bezuinigingsmaatregelen, die volgens de oppositie kwetsbare groepen in Nederland onevenredig hard treffen. Ook de miljardensteun aan Griekenland zal hoog op de agenda staan.

Het debat zal naar verwachting tot diep in de avond, mogelijk tot in de nacht duren. PvdA-leider Job Cohen sloot woensdag niet uit dat hij aan het einde van het debat met een motie van afkeuring of wantrouwen komt.