Duidelijk is dat dit meisje –ik noem haar Lise– veel aandacht verlangt. Moeder schrijft dat Lise buiten soms een hele middag met anderen kan spelen. Maar zodra ze in huis speelt, zoekt ze om de paar seconden contact. Moeder heeft geprobeerd die aandacht te beperken door één keer per dag alleen met haar te spelen of voor te lezen. Moeder probeert ook regelmatig te zeggen dat Lise nu geen aandacht mag en wijst dan een periode op de klok aan. Moeder schrijft echter bang te zijn dat Lise dan het gevoel krijgt dat ze niet belangrijk is en dat dit negatief is voor haar zelfbeeld.

Deze angst, die ook schuld­gevoelens oplevert, maakt haar optreden zwak. Vaak voelen kinderen aan hoe sterk ouders in hun schoenen staan. Als ze zelf sterke twijfels hebben over de kwaliteit van hun eigen grenzen zijn ouders minder overtuigend. De kans is groot dat ze non-verbaal uitstralen dat ze met hun kind te doen hebben en eigenlijk wel de gevraagde aandacht willen geven.

Om schuldgevoelens te voor­komen, is het belangrijk om te weten wat je kunt en mag verwachten van een oudere peuter. Uiteraard zijn er grote verschillen tussen kinderen. Het ene kind speelt van nature zelfstandiger dan het andere. Als een kind een korte spanningsboog heeft en zich erg afhankelijk toont, heeft het meer begeleiding nodig dan andere kinderen om alleen te kunnen spelen. Het zelfstandig spelen zal ook van kortere duur zijn dan bij anderen kinderen. Duidelijk is wel dat Lise hiermee een begin moet maken.

Hoe kan Lise leren alleen te spelen? Kinderen leren vooral door de gevolgen van hun gedrag. Als het gevolg voor hen positief is, zullen ze waarschijnlijk doorgaan met dat gedrag. Het gewenste gedrag neemt dus pas toe als daarop iets positiefs volgt. Als moeder wil dat Lise zelfstandig speelt, moet ze dát gedrag belonen met aandacht. Als ze blij is dat Lise even lief zelf speelt, zijn dát de momenten waarop ze kan laten merken dat ze hier blij mee is. Even een aai over de bol. Juist dan een versnapering die ze toch al van plan was te geven. Juist dan even zeggen dat ze zo blij is dat Lise lief speelt. Als het maar positief is.

De praktijk is dat nu juist het ongewenste gedrag, het continue aandacht vragen, wordt beloond. Weliswaar niet met positieve aandacht, maar met negatieve aandacht. Deze vorm van aandacht is ook belonend, omdat Lise krijgt wat ze wil: contact. De correctie geeft Lise de gewenste aandacht.

Lise en haar moeder draaien in een negatieve cirkel. Om eruit te komen, is het allereerst nodig te bedenken dat het echt goed is om een kind te leren niet altijd aandacht te krijgen. Dit is ook in het latere leven belangrijk. Een kind moet soms wachten. Als dat nog moeilijk is, moet het dat stapje voor stapje leren.

Overigens is het ook niet doenlijk om als ouder te blijven functioneren als kinderen hen leegzuigen. Een reden temeer om Lise grenzen te leren, waarbij ze tegelijkertijd blijft weten dat haar ouders van haar houden en haar waarderen. Grenzen stellen is juist bedoeld om haar te helpen.

Om het negatieve gedrag te doorbreken is, om te beginnen, goedkeurende aandacht nodig tijdens momenten dat het goed gaat, dus als Lise zelfstandig speelt. Moeder kan vertellen wat ze prettig vindt en het compliment echt een compliment laten zijn zonder een ondertoon van verwijt. „Ik vind het fijn dat je lekker zelf aan het spelen bent, goed zo!”

Ook op andere momenten die moeder zelf uitkiest, kan ze laten merken dat ze blij is met Lise en dat ze van haar houdt. Ze kan toestaan dat Lise haar ‘meehelpt’ met klusjes en haar vertellen dat ze dit fijn vindt. Zeker in een overgangsperiode kan ze wat vaker op een dag zorgen dat Lise zich gewaardeerd en geliefd voelt.

Vervolgens moet duidelijk zijn dat Lise niet steeds tussendoor aandacht mag vragen en dat moeder niet meer zal reageren. Vertel dit rustig en beslist en geef aan tot hoe lang dat duurt. De aanduidingen „straks” of „een poosje” zijn te vaag voor een peuter, maar de wijzer op de klok is goed te begrijpen.

Doorgaans werkt negeren het beste om aandacht vragen te verminderen. Negeren wil zeggen: net doen alsof het kind lucht is. Niet kijken, niets zeggen, niet reageren op vragen, niet zuchten en dergelijke. Dit is erg moeilijk, zeker als ouders zich storen aan het hinderlijke gevraag. Rustig weglopen kan helpen om het negeren vol te houden.

Als negeren niet mogelijk is omdat het kind te veel een stoorzender is, kan de time-out worden ingezet. Ouders kunnen Lises naam noemen en aankondigen dat als ze toch doorgaat ze voor korte tijd naar een saai plekje moet, totdat zij wel het gewenste gedrag vertoont.

Wanneer het patroon van continu aandacht vragen is ingesleten, zal Lise bij de nieuwe aanpak eerst nóg intensiever aandacht vragen. Ze zal daarmee testen of moeder het wel echt meent en of de begeerde aandacht toch niet komt als ze maar lang genoeg aanhoudt. Zo laat ze dringend merken dat ze deze echt nodig heeft.

Dit kan een uitputtingsslag voor een ouder betekenen. Daarom is het belangrijk dat ouders er zelf van overtuigd zijn dat zij het goed aanpakken. Verder helpt de steun van een andere volwassene om het vol te houden. Het is in het begin namelijk niet gemakkelijk. De situatie zal eerst verergeren, voordat ze beter wordt. Maar uiteindelijk is het voor alle partijen beter als Lise leert –al is het eerst maar een kwartiertje aaneengesloten– zichzelf te vermaken. Hiervan wordt ook Lise uiteindelijk sterker en leert ze op termijn rekening te houden met anderen.

Tips

- Geef goedkeurende aandacht op momenten dat het kind zelf speelt.

- Bouw extra momenten in van aandacht en liefdevol contact.

- Zorg ervoor dat het kind geen aandacht krijgt voor het on­gewenste gedrag.

- Geef zo nodig een time-out.

- Breid de tijdsduur van alleen spelen langzaam uit.

- Vergelijk het kind niet met andere kinderen die van nature zelfstandiger spelen.

- Zorg voor steun in een perio­de waarin de ouders het patroon willen doorbreken.

Wilt u reageren of hebt u vragen over opvoeding? Leg ze (anoniem) voor aan psychologe drs. Sarina Brons. Dat kan door de situatie en de (gezins)omstandigheden, liefst uitvoerig, te mailen naar: wijs@refdag.nl of te sturen naar: RD, t.a.v. redactie Wijs, Postbus 670, 7300 AR Apeldoorn.