Zelden zal links zo hebben gehoopt op een rauwe, beledigende toespraak van Wilders als afgelopen zaterdag. Toen demonstreerde de PVV-leider tegen de bouw van een moskee nabij Ground Zero. Een pittige speech zou immers een bom leggen onder de formatiebesprekingen voor een rechts kabinet, die Wilders, Rutte (VVD) en Verhagen (CDA) zo snel mogelijk willen voortzetten.

Maar nee, Wilders hield zich precies op tijd in. „De speech was minder dan de toespraken die we van Wilders kennen”, concludeerde voorzitter René Danen van Nederland Bekent Kleur. Ook Max van Lingen van de Internationale Socialisten hoorde geen „nieuwe dieptepunten.” Integendeel, Wilders heeft volgens hem „CDA en VVD geen aanleiding gegeven zich tegen hem uit te spreken.” GroenLinks-Kamerlid Van Gent twitterde: „Slappe teksten voor Geert zijn doen. Hij wil regeren en nu niet provoceren. Kans op knetterrechts neemt toe.”

Al voor zijn toespraak zaterdag in New York gaf Wilders aan dolgraag verder te gaan met de formatie van een rechts kabinet. Waarschijnlijk heeft hij zich daarom in New York bewust ingehouden. Wilders weet heel goed waar de grenzen liggen. Dat bleek al bij het uitbrengen van zijn anti-Koranfilm ”Fitna”. Was er aanvankelijk nog sprake van het verbranden of verscheuren van de Koran, in de film bleef het bij het uitscheuren van een telefoonboekpagina.

Zijn gematigde toespraak ten spijt blijft Wilders het belangrijkste obstakel bij de totstandkoming van een rechtse coalitie. Veel CDA-coryfeeën verzetten zich ook na zaterdag nog tegen samenwerking met de PVV. „Het was toch dezelfde anti-islamitische taal die Wilders altijd uitslaat”, aldus oud-CDA-fractieleider Aantjes in een reactie. Ook andere CDA-prominenten, zoals Terpstra en Veerman, blijven bij hun eerdere kritiek.

Om het verzet in het CDA te breken, had Wilders zich niet alleen moeten inhouden, maar 180 graden moeten draaien. Pas als hij een lans had gebroken voor de vrijheid van godsdienst voor islamieten had hij de weg naar een rechts kabinet helemaal geplaveid.

Daarbij komt dat Wilders zich weliswaar terughoudend heeft opgesteld, maar dat zijn manier van politiek bedrijven niet wezenlijk is gewijzigd. „Dat Wilders zich een keer een middagje inhoudt, wil niet zeggen dat hij dat de komende vier jaar ook zal doen”, zei Danen al.

En als de formatie van een rechts kabinet snel lukt, wacht volgende maand nog het proces over Wilders’ eerdere anti-islamuitspraken. Een veroordeling wegens discriminatie of racisme zou een zware hypotheek leggen op de politieke samenwerking tussen VVD, CDA en PVV.