Roel Kuiper (1962) studeerde geschiedenis en filosofie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij promoveerde in 1992 aan deze universiteit op het proefschrift ”Zelfbeeld en wereldbeeld. Antirevolutionairen en het buitenland, 1848-1905”. Kuiper verblijft momenteel in de VS, waar hij college geeft aan het Dordt College, in Sioux City, Iowa.

Was de oorlog met Irak onvermijdelijk gezien de opstelling van de landen in de Verenigde Naties?

„De materiële reden voor deze ingreep is sterker dan de formele. De materiële reden is dat Saddam Hussein weg moet. De formele is de zaak van de wapeninspecties. Natuurlijk is het niet zo dat de behandeling van de kwestie via de VN noodzakelijkerwijs tot oorlog zou hebben geleid, maar de VS hebben gewoon hun gewicht in de schaal geworpen om te doen wat materieel juist en gerechtvaardigd is: de verwijdering van een dictator die zijn regime modelleert naar dat van Stalin. ”Regime-change” (verandering van bewind) is volgens mij voor de regering van Bush de werkelijke reden. Men heeft het over de boeg van de massavernietigingswapens gegooid om de VN mee te krijgen, maar dat is niet gelukt. De zaak van regime-change zou een moeilijk haalbare zaak zijn geweest in de VN.”

Zal deze oorlog de wereld er veiliger op maken?

„In verband met deze vraag zou je je kunnen afvragen of het internationaal recht niet zwaarder moet wegen bij het beslechten van dit soort geschillen. Daarop zou ik willen zeggen dat het internationale rechtssysteem helemaal niet is geschonden door de Amerikaanse aanval. Het internationale rechtssysteem werd getart door Saddam Hussein. De VS hebben het internationaal recht niet terzijde gesteld of geschonden -er lag immers ook geen resolutie die de aanval verbood- maar hebben juist geprobeerd de internationale gemeenschap achter de oorlog te krijgen. Dat dit mislukt is, wil niet zeggen dat het internationaal recht geen toetsings- of besluitvormingskader meer is, of dat het in de toekomst niet meer door de VS zodanig erkend zal worden”.

Leidt de eenzijdige hegemonie van de Verenigde Staten tot een versterking van de internationale rechtsorde?

„Het is overdreven te stellen dat we een wereldorde krijgen waarin Amerika naar believen in andere landen ingrijpt omdat het land de enig overgebleven supermacht is. Amerika heeft in de aanloop naar de oorlog onhandig geopereerd en betaalt inmiddels een hoge prijs. Er is grote diplomatieke schade en een verontruste publieke opinie, vooral in Europa.”

Hoe verhoudt een preventieve oorlog zich tot de nationale soevereiniteit? Mag die worden aangetast uit naam van een christelijk geïnspireerde buitenlandse politiek?

„Amerika heeft met deze oorlog de Koude-Oorlogstrategie achter zich gelaten. Volgens die strategie moest de vijand binnen zijn eigen grenzen worden gehouden, zoals het communisme. Nog altijd past de wereldgemeenschap een dergelijke strategie toe met betrekking tot Noord-Korea. Wij moeten wel beseffen dat in Amerika sterker wordt beseft dat de Koude Oorlog voorbij is dan in Europa. Elf september heeft dat pijnlijk duidelijk gemaakt. De vijand kan op ongedachte manieren binnen de poort zijn en toeslaan. Bush probeert in Irak het kwaad een slag voor te zijn. Toch is het de vraag of deze strategie op termijn zal kunnen slagen. Er zullen immers altijd weer broeinesten zijn van terrorisme, en de economische ontwikkeling van delen van Azië betekent ook dat massavernietigingswapens niet uit de handen van de derde wereld zullen blijven.”

In welke gevallen mag een regime omvergeworpen worden?

„Er zijn mensen die zich helemaal ingraven in een soort legalisme. Zij stellen dat de VS niet gerechtigd waren aan te vallen, omdat er geen VN-resolutie is. Volgens mij is dat een politiek van het opgeheven vingertje. De zaak is dat Saddam Hussein de maat vol heeft gemaakt en weg moet. Dit is een dictator die zijn volk onderdrukt, vele wreedheden op zijn geweten heeft, een obsessie heeft voor wapentuig en oorlog. Het zal een zegen zijn als deze man uit zijn machtspositie wordt gehaald.”

„Ik heb er geen enkele moeite mee dit ook bijbels gewettigd te achten. De overheid -en dus ook de overheden van deze wereld- dragen het zwaard niet tevergeefs. Dat zwaard is er om boosdoeners te straffen en het kwaad uit de samenleving te weren. Er zijn omstandigheden waarin overheden dit zwaard moeten gebruiken in een internationale context. Die omstandigheid is nu in Irak aan de orde. Ik zeg niet dat machtige staten lichtvaardig andere staten mogen aanvallen. Er zijn nog wel meer slechte regimes in de wereld. Maar in dit geval was er, na twaalf jaar sappelen, geen ontkomen meer aan. Ik ben blij dat Amerika de daad bij het woord heeft gevoegd.”

Past een preventieve oorlog in het concept van de rechtvaardige oorlog, dat vanaf Augustinus in het christendom bestaat?

„De theorie van de rechtvaardige oorlog stelt de vraag of er een gerechtvaardigde reden is, een juist motief en een bevoegde autoriteit. Ook stelt het begrenzingen aan het gebruik van geweld (alleen indien noodzakelijk). Deze theorie verwerpt oorlogen uit machtshonger of wraak, het verwerpt lichtvaardige oorlogen uit behoefte aan wapengekletter, het verwerpt oorlogen anders dan door wettige overheden. Binnen deze kaders voeren de VS een gerechtvaardigde oorlog tegen Irak.”

„Het probleem is wel dat men deze criteria verschillend kan interpreteren. Ik heb hier in de VS al discussies meegemaakt van voor- en tegenstanders van de oorlog die zich beiden beriepen op de theorie van de rechtvaardige oorlog. Ik denk dat het in deze theorie niet om de nuancering gaat, maar dat eenvoudigweg kan worden vastgesteld dat Amerika hier als bevoegde autoriteit optreedt (op basis van VN-resoluties) en dat het een gerechtvaardigde reden heeft om Saddam Hoessein te verwijderen. Ook is duidelijk dat de VS proberen in de wijze waarop ze de oorlog voeren zo min mogelijk slachtoffers te maken en zo min mogelijk schade aan heiligdommen en dergelijke toe te brengen. Hierin laten ze zien dat ze oorlog voeren als een beschaafd land.”