Was deze oorlog onvermijdelijk, gezien de opstelling van de landen in de VN?
„Puur rationeel gezien was verlenging van de wapeninspecties ook een mogelijkheid geweest. Landen in de Veiligheidsraad die tegen militair ingrijpen waren, hebben echter nauwelijks moeite gedaan om met een serieus alternatief te komen. Gezien de omstandigheden geloof ik dat het militaire ingrijpen in Irak de beste weg was en is. Het is gerechtvaardigd op basis van internationaal recht.

Het staakt-het-vuren, dat na de bevrijding van Koeweit met Irak werd overeengekomen, was gebaseerd op naleving van een aantal eisen door Irak zoals meewerken aan internationale wapeninspecties, inzage geven in de programma’s voor massavernietigingswapens en het vernietigen van chemische en biologische wapens.

Nu Irak na twaalf jaar van aanhoudend aandringen en dreigen door de VN nog niet voldeed aan de internationale eisen, mocht de wereldgemeenschap niet langer toekijken. Juist ook omdat er aanwijzingen waren dat Irak al jaren poogt meer ongeoorloofde wapens in bezit te krijgen, en de duidelijke eisen van resolutie 1441 niet werden ingewilligd door het Iraakse regime. Soms leidt een zware, moeilijke weg tot betere resultaten dan de schijnbaar gemakkelijke route van bijvoorbeeld nog meer inspecties.

De opstelling van de meerderheid van landen in de Veiligheidsraad is zonder meer treurig. Het is een illusie om te denken dat landen in dit orgaan enkel geleid worden door morele overwegingen, ook al heeft men daar de mond vol van. Het is goed dat zowel de Amerikaanse als de Engelse regering getracht heeft steun te krijgen van de VN voor ingrijpen in Irak, want internationale consensus in dit soort zaken is altijd een pre. Maar de starre opstelling van een aantal landen mag er niet toe leiden dat de facto de eisen van internationaal recht krachteloos gemaakt worden.”

Zal deze oorlog de wereld er veiliger op maken?
„Een militair ingrijpen is altijd een stap in het duister. Aan deze operatie kleven zeker risico’s. Het probleem is echter dat als je niets doet, je er evenmin op kunt vertrouwen dat dat op termijn veilig of veiliger is. Daarnaast zijn er morele en juridische redenen voor ingrijpen. Wel hoop en geloof ik dat de situatie in het Midden-Oosten na ingrijpen in Irak stabieler zal zijn. Of dat het geval is, weten we pas geruime tijd na het conflict. Dat hangt uiteraard ook af van ontwikkelingen in andere landen.”

Leidt de eenzijdige hegemonie van de Verenigde Staten en een preventieve oorlog als deze tot een versterking van de internationale rechtsorde?
„Deze vraag zou ik willen splitsen. Op het laatste, of een preventieve oorlog als deze leidt tot versterking van de rechtsorde, zeg ik ja. Het systematisch overtreden van internationale eisen op het gebied van ontwapening mag niet worden genegeerd. Juist ook gezien de reële bedreiging die uitging van het Iraakse regime. Ook heeft de internationale orde van recht er baat bij dat een nietsontziende bruut zijn macht tot terreur -op dit moment vooral jegens de eigen bevolking- ontnomen wordt. De internationale rechtsorde is niet gelijk aan de besluiten of sanctionering door de Veiligheidsraad, hoe belangrijk de verantwoordelijkheden ook zijn die dit orgaan draagt.

Wat de eerste vraag betreft zou ik willen benadrukken dat eenzijdige hegemonie in de staatkundige betekenis naar mijn idee niet kan bestaan. Zonder relatie met andere staten kun je ze niet overheersen. Dat is belangrijk, omdat het laat zien dat ook bij hegemonie van de VS, andere landen nog steeds volledige verantwoordelijkheid dragen voor hun staan in de internationale orde van recht. De versterking van de internationale rechtsorde is niet alleen afhankelijk van de opstelling van de VS, maar ook van de opstelling van de Europese staten en de andere mogendheden in deze wereld. Hoewel de geschiedenis van Amerika laat zien dat het land morele missers kan begaan, kan ik mij niet voorstellen dat het uit is op verstoring van het internationale recht.”

Hoe verhoudt een preventieve oorlog zich tot de nationale soevereiniteit? Mag die worden aangetast uit naam van een christelijk geïnspireerde buitenlandse politiek?
„Nationale soevereiniteit is belangrijk. Toch is zij niet een absolute waarde, en dat is ook nooit zo gezien. De Engelse conservatief Edmund Burke pleitte na de Franse Revolutie voor Engels militair ingrijpen in Frankrijk om de Revolutie een halt toe te roepen. Hij voorzag dat deze revolutie verwoestende gevolgen zou hebben voor veel landen. Zelfverdediging kan daarnaast in deze tijd van toenemende internationale verwevenheid, terroristische acties en de dreiging met chemische of nucleaire wapens eerder noodzakelijk zijn dan in vroeger dagen, zeker voor landen als de VS, die wereldwijd veel belangen hebben en tegelijkertijd open maatschappijen zijn. Het is noodzakelijk een nieuwe balans te vinden tussen de aanspraken op nationale soevereiniteit, het recht op zelfverdediging en het tegengaan van misbruik van de preventieve aanval voor andere doelen. Daarbij behoren overwegingen van gerechtigheid ook een grote rol te spelen. Het christendom hoort de ogen niet te sluiten voor het kwaad in deze wereld. Vrede zonder recht speelt de boze in de kaart.”

In welke gevallen mag een regime omvergeworpen worden?
„Wanneer we te maken hebben met een wettige overheid, mag ingrijpen niet lichtvaardig geschieden, zeker niet als het gaat om het omverwerpen van een regime. Het is altijd eerst aan de bevolking om haar verantwoordelijkheid te nemen en het regime te vervangen. Daarnaast moet de internationale gemeenschap zo veel mogelijk andere, vreedzame mogelijkheden aangrijpen om het regime weg te krijgen. Wanneer van een regime een ernstige bedreiging uitgaat voor het internationaal recht, de internationale orde of stabiliteit kan ingrijpen uiteindelijk wel noodzakelijk zijn. Met name ook indien de eigen bevolking geen mogelijkheden heeft om de regering te vervangen, bijvoorbeeld doordat zij onderdrukt worden.”

Past een preventieve oorlog in het concept van de rechtvaardige oorlog, dat sinds Augustinus in het christendom bestaat?
„Als ik mij wel herinner, spreekt Augustinus over een rechtvaardige oorlog als het doel rechtvaardig is, de aanvallende overheid wettig en de middelen niet ongeoorloofd zijn. Ik kan mij situaties voorstellen waarbij een preventieve oorlog daar wel onder valt, en ook situaties waarbij een preventieve oorlog daar in het geheel niet onder valt. Dat hangt van concrete situatie af.”