De pretentie om de hele „as van het kwaad” uit te schakelen is te groot, meent Arie Oostlander. „Je moet het bestrijden van onrecht afwegen tegen het kwaad dat je achterlaat. Oorlogen verlopen nooit schuldloos en brengen veel ellende. Vanuit het denken over de rechtvaardige oorlog moet je ook zeker weten dat je na de oorlog een betere situatie kunt garanderen. Max van der Stoel heeft gewezen op het morele gelijk van deze oorlog. Daar zit misschien wel iets in. Het is in elk geval duidelijk wie deze oorlog moet verliezen.”

In dat licht vindt Oostlander de opstelling van veel kerken teleurstellend . „De Raad van Kerken heeft een schonehandencultuur. De afwezigheid van oorlog noemen ze al vrede. Al jaren botsen de kerken met deze doperse gezindheid op de harde werkelijkheid.”

Was deze oorlog onvermijdelijk, gezien de opstelling van landen in de VN?
„Volgens mij hoefde het niet richting een oorlog te gaan. De verhalen over massavernietigingswapens vond ik niet overtuigend. Hoewel ik geloof dat dit een gevaarlijk regime is, betwijfel ik de wettigheid van deze oorlog.

Geen enkel lid van de Veiligheidsraad nam het op voor Saddam Hussein. Iedereen gunde hem de ondergang. Het probleem was dat niemand er zeker van was of er massavernietigingswapens waren. De druk op Irak heeft niet ter discussie gestaan, maar het hele proces is wel steeds gezien als een Amerikaanse aangelegenheid. En omdat de Fransen er aardigheid in hebben om de Amerikanen dwars te zitten, liep het fout. Als de Fransen en de Russen samen waren opgetrokken met de Amerikanen en de Britten, zou de druk op Saddam zijn vergroot. Misschien zou hij dan voor een eervolle aftocht hebben gekozen.”

Nu de oorlog echter eenmaal aan de gang is, stelt Oostlander zich achter de geallieerde troepen op. „Ik ga de Amerikanen en de Britten geen stok tussen de benen steken. Je moet er toch niet aan denken dat Saddam Hussein deze oorlog wint.”

Zal deze oorlog de wereld veiliger maken?
„Daarover heb ik wel mijn twijfels. Het psychologische effect van een oorlog reikt altijd verder dan de beperkte politieke doelen. Er groeit weer een generatie op die gewend is aan geweld, vol zit met rancune en gemakkelijk terroristische neigingen ontwikkelt. In de gewone misdaad zie je dat de Joegoslaven het gewelddadigst zijn. Daarom denk ik niet dat het terrorisme door deze oorlog afneemt.

Bush heeft het ’kwaad’ ook vrij eenvoudig gelokaliseerd in Bagdad en enkele andere plaatsen. Hij vergeet dat zijn eigen beleid ook een schaduwkant heeft. Rond de treinkaping in 1977 heb ik sterk ervaren dat ni et één opstelling werkelijk goed was in christelijke zin. Het wrange van de politiek is vaak dat alle goede beslissingen neveneffecten hebben.”

Als we ervan uitgaan dat dit een preventieve oorlog is, is het dan een versterking van de internationale rechtsorde?
„Alle agressieoorlogen zijn door de eeuwen heen bij het thuisfront altijd als preventieve aanvallen verkocht. De ander is altijd begonnen. En soms is een preventieve aanval ook een vorm van zelfverdediging.

Je kunt heel veel terechte kritiek op de Verenigde Naties hebben, maar ze vormen toch een rem op dit soort oorlogen. De Veiligheidsraad is allerminst een gerechtshof, maar een politiek orgaan. En toch worden de beslissingen op basis van een meerderheid genomen. De VN zijn in het verleden ook een goed instrument gebleken om onbezonnenheid te stoppen.”

Hoe verhoudt een preventieve oorlog zich met de nationale soevereiniteit?
„De nationale soevereiniteit is een lastig begrip. Natuurlijk moet een regering haar burgers behoeden voor de aanval van een gewelddadig regime. Maar deze soevereiniteit is niet heilig, ook al wordt ze veel verafgood. Op grond hiervan bijvoorbeeld accepteren de Turken geen kritiek op hun binnenlandse politiek. En heel veel vooruitgang in de Europese integratie wordt hiermee tegengehouden. Ik zeg altijd: Er is er maar Eén soeverein, en dat zijn wij allemaal niet.

Ik respecteer de soevereiniteit van landen totdat die verkeerd wordt gebruikt. Dan moet je niet stilstaan om in te grijpen. Hadden we in 1936 maar ingegrepen toen Hitler de gedemilitariseerde zone in het Rijnland binnentrok. Hij wilde Europa uitproberen en niemand werkte tegen. Hetzelfde gold voor later Milosevic.

Het zou goed zijn als de wereldgemeenschap een uitspraak zou doen over de grenzen van de nationale soevereiniteit. Een duidelijk criterium voorkomt namelijk ook dat iedereen het in zijn eigen belang uitlegt.”

Ziet u ruimte voor het omverwerpen van een regime?
„Als een regime in de binnenlandse politiek alle mensenrechten aan zijn laars lapt en de bovendien de buitenwereld bedreigt, is ingrijpen gerechtvaardigd. Wel moet je heel zware redenen hebben om in te grijpen. Je brengt heel veel ellende teweeg en dat moet wel worden afgewogen. Veel dictators zul je daarom moeten laten zitten.

Dat maakt de afweging rond Irak ook moeilijk. Het zou natuurlijk wel een enorme mislukking zijn als het nu niet tot een regimewisseling in Irak zou komen.”

Past een preventieve oorlog in het concept van de rechtvaardige oorlog, dat sinds Augustinus in het christendom bestaat?
„De preventieve aanval komt hier niet in voor. Maar dat betekent niet per se dat het niet met elkaar te verzoenen is. Ik denk dat je de theorie ook moet actualiseren aan de huidige omstandigheden en dan kijk ik vooral naar de technologie. Hierover is nog weinig nagedacht. Na deze oorlog zouden de denktanks en de VN dit kunnen oppakken. Misschien kunnen ook de kerken een duit in het zakje doen, maar jammer genoeg zijn de kerken weinig met het concept van de rechtvaardige oorlog bezig.”