Afgelopen zaterdag debatteerde hij met fractievoorzitter André Rouvoet over de oorlog tegen Irak. Valkenburg is het pertinent oneens met het standpunt van de ChristenUnie, dat uitgaat van de rechtmatigheid van de oorlog. Aan de hand van zes vragen zet Valkenburg zijn visie uiteen.

Was de oorlog met Irak onvermijdelijk gezien de opstelling van de landen in de Verenigde Naties?

„Ik vind het zeker níet de uitkomst van een door de Veiligheidsraad geleid traject, want dat zou zijn geweest: het diplomatieke traject verder uitzitten. Oké, dat werd vertraagd, maar dat wordt het al twaalf jaar! Waarom precies op dit moment dan zo’n (oorlogs)conclusie trekken? Men was nog volop bezig met een moeizaam diplomatiek proces van bewijslevering en uitonderhandelen met Irak. Dat had je moeten voortzetten, want het is een kostbaar proces.

En hoe je het ook wendt of keert: „serious consequences”, waarover in resolutie 1441 wordt gesproken, is een diplomatieke formulering. Ik ben beslist niet tegen oorlog, maar er wel tegen dat een land zo’n resolutie eigenhandig gaat uitleggen, en vervolgens de V-raad passeert. Het is een resolutie van de raad en die beslist erover. En als die zegt: Jongens, het kan nu echt niet meer, we moeten de stap naar oorlog nemen, dan is dát het legitieme traject. Alleen als de V-raad achter militaire actie staat, kan resolutie 1441 de basis zijn voor zo’n optreden.” De vrees dat het binnen de raad nooit tot zo’n keihard standpunt zou komen, deelt Valkenburg niet. „In 1991, dus bij de eerste Golfoorlog tegen Irak, was het toch ook mogelijk?”

Zal deze oorlog de wereld er veiliger op maken?
„Absoluut niet. Na de Tweede Wereldoorlog hebben de grootmachten die besluitvorming via de VN-Veiligheidsraad opgezet om gruwelijke uitspattingen als WO II te voorkomen. Wat de Amerikanen nu doen is het broze evenwicht dat zo in de internationale verhoudingen is ontstaan, ondermijnen. Toegegeven, het V-raadtraject is traag en stroperig, maar het houdt de boel wel stabiel. Op eigen houtje preventief oorlog voeren in Irak ondergraaft compleet die verhoudingen. Daarmee beland je in een internationale jungle. Keihard kunnen aantonen dat een land een acuut gevaar is, is dan het minste wat je mag verwachten. Want straks zegt India: En nu gaan wíj Pakistan pakken, want dat is een gevaar voor óns - dat land is zich immers óók aan het bewapenen. Of Noord-Korea gaat „preventief” Amerikaanse oorlogsschepen tot zinken brengen, omdat die „waarschijnlijk” van plan zijn hen aan te vallen. Dat de Verenigde Staten zoiets eerder in Irak hebben gedaan, zal men zeker als excuus gaan gebruiken. Verzin dan maar eens goede tegenargumenten.”

Leidt de eenzijdige hegemonie van de Verenigde Staten tot een versterking van de internationale rechtsorde?

„Zitten mensen elders in de wereld te wachten op zo’n Pax Americana? Zich vernederd voelende en gefrustreerde bevolkingsgroepen staan echt niet klaar om Amerikaanse overwinnaars met open armen te ontvangen. Je kunt niet zomaar de wereld omploegen volgens jouw denkbeelden. Daar zit een links aandoende maakbaarheidsgedachte achter, die ervan uitgaat dat je de wereld kunt omvormen tot een democratische, welgestelde aardbol.”

Hoe verhoudt een preventieve oorlog zich tot de nationale soevereiniteit? Mag die worden aangetast uit naam van een christelijk geïnspireerde buitenlandse politiek?
„Ik vind dat christelijke partijen als de SGP en de CU tamelijk opportunistisch omgaan met die nationale soevereiniteit. Ze redeneren bijna altijd vanuit de onaantastbaarheid van de staatssoevereiniteit - tegenover het eenwordingsproces in de EU bijvoorbeeld. Maar gaat het om Amerika dat „preventief” Irak binnenvalt, dan hoor je er ineens niets meer over.

Nu verabsoluteer ook ik die staatssoevereiniteit niet, want ook ik vind dat internationale ongerechtigheid ertoe kan leiden dat je ergens ingrijpt. Maar we moeten daar wel héél voorzichtig mee omgaan. In het VN-handvest wordt daarom gesteld dat er niet anders wordt ingegrepen in een ander land dan langs de weg van de Veiligheidsraad. En daar moeten we ons aan houden.”

In welke gevallen mag een regime omvergeworpen worden?

„In feite kan een dictatuur geen reden zijn om een bewind af te zetten, want dan kun je als vrije Westen je borst wel natmaken en driekwart van de wereld oprollen. Alleen in het geval van genocide zou ik een uitzondering maken.”

Past een preventieve oorlog in het concept van de rechtvaardige oorlog, dat vanaf Augustinus in het christendom bestaat?
Je zou drie situaties kunnen bedenken waarin dat concept toepasbaar is. In de eerste plaats wanneer een land aangevallen wordt. Dan moet je je kunnen verdedigen. Tweede: Als er absoluut sprake is van aantoonbare bewapening door een vijandige natie om jou aan te vallen, de zogenaamde Caroline-case. Bush heeft niet kunnen bewijzen dat Irak zich massaal aan het bewapenen is, en al helemaal niet dat Saddam een directe bedreiging vormt voor de Verenigde Staten. En de link tussen al-Qaida (11 september) en Saddam Hussein is ook nooit aangetoond. Een derde situatie is genocide.” Vanwege de haken en ogen die aan dit begrip kleven (misbruik ervan ligt op de loer), acht Valkenburg het van belang dat ook dan het traject via de Veiligheidsraad verloopt.

„Als er van een van deze situaties sprake is, en je wilt ingrijpen, dan vereist de theorie van de rechtvaardige oorlog tenslotte ook toetsing van effectiviteit en proportionaliteit van de ingreep.” Bij beide kun je ten aanzien van de oorlog in Irak grote vraagtekens zetten, vindt Valkenburg: het risico op een groter conflict in de regio is immers levensgroot aanwezig, en de toch al broze internationale rechtsorde wordt er op de lange termijn door ondermijnd.