Mayer houdt zich al lang bezig met het onderwerp oorlog en vrede vanuit christelijk oogpunt. In 1986 schreef hij het boekje ”Kirchenspaltung? Bonhoeffer, Barmen, Politik und Bekenntnis”, waarin hij vanuit de theologie van de Duitse ’verzetstheoloog’ Dietrich Bonhoeffer tot zijn conclusies komt. Dat christenen een verschillend standpunt innemen over dit soort onderwerpen, is geen probleem, meent hij. „Christenen kunnen tot verschillende opvattingen komen, zonder dat de geloofsbelijdenis daardoor wordt aangetast. In mijn boekje heb ik duidelijk gemaakt hoe een fundamentele belijdenis moet worden onderscheiden van een situatiegebonden belijdenis.”

In februari schreef prof. Mayer een commentaar op de opiniepagina van deze krant: ”Kan men tegenwoordig nog spreken van een rechtvaardigde oorlog?” Daarin stelde de Duitse theoloog dat de „fout in kerkelijke visies” op de vraag naar oorlog en vrede „vooral bestaat in het feit dat de kerken te snel op de politieke toer gaan.” „Daarmee verwarren ze het ambt van de verkondiging met het ambt van de staat.

Was de oorlog met Irak onvermijdelijk gezien de opstelling van de landen in de Verenigde Naties?

„Dat weet ik niet. Dat kan ik niet beoordelen.”

Zal deze oorlog de wereld er veiliger op maken?

„Die vraag kan niemand nu met steekhoudende argumenten beantwoorden. Je kunt alleen maar vermoedens uitspreken. Persoonlijk denk ik dat de wereld na deze oorlog eerder onveiliger zal worden. Misschien zijn de Amerikanen en de Engelsen wat naïef aan deze oorlog begonnen. Ze zouden meer aandacht hebben kunnen besteden aan de studie naar het totalitarisme. Van de Tweede Wereldoorlog hadden we kunnen leren dat totale controlesystemen een bevolking bijeen kunnen brengen, ook als ze het niet (meer) eens is met haar dictator en dat het bombarderen van steden -dat ook de burgerbevolking treft- tot solidarisering kan leiden in plaats van protesten tegen de tiran.”

„Verder zou men in ogenschouw moeten nemen dat zelfs zogenaamde ”vredesprocessen” de wereld onzekerder kunnen maken. De intifada bijvoorbeeld ontstond pas na goed bedoelde ”vredesprocessen”. Wat dat betreft zou de oorlog tegen Irak inderdaad de islam en het terrorisme kunnen versterken.”

Leidt de eenzijdige hegemonie van de Verenigde Staten en een preventieve oorlog als deze tot een versterking van de internationale rechtsorde?

„Bestaat die hegemonie werkelijk? Europa heeft zich in ieder geval door onenigheid in eigen gelederen verzwakt. Rusland en China mogen ook niet worden vergeten. Verder zijn de VN nog lang niet zonder betekenis. De VS hebben geprobeerd, zich van de medewerking van zoveel mogelijk landen te verzekeren.”

„Ook zie ik geen Amerikaanse ’doctrine’ van een preventieve oorlog. Bij de oorlog tegen Irak gaat het om een situatiespecifieke beslissing die op zichzelf staat. In het algemeen gesproken leidt een nietsontziende uitoefening van het ”recht van de sterke” natuurlijk wel tot een verzwakking van het recht, want het recht staat niet automatisch aan de kant van de sterke.”

Hoe verhoudt een preventieve oorlog zich tot de nationale soevereiniteit? Mag die worden aangetast uit naam van een christelijk geïnspireerde buitenlandse politiek?

„Een ’christelijke’ politiek in engere zin bestaat niet. De wezenlijke bijdrage van het christelijk geloof tegenover de moderne democratie met haar vrijheden bestaat juist in het onderscheid tussen ”wereld en kerk”, het rijk van God tegenover ’links’ en het rijk van God tegenover ’rechts’.”

„De souvereiniteit van een afzonderlijke staat bereikt haar grenzen bij het volkenrecht en de grondrechten van het individu. Dat is niet nieuw. Nieuw daarentegen is dat staten op grond van gebondenheid aan internationale verdragen en vooral als gevolg van het fenomeen van de globalisering niet meer op alle terreinen onbeperkt souverein zijn. In welke gevallen mag een regime omvergeworpen worden?

„De vraag naar de legitimering van de ’tirannenmoord’ is een oud, maar omstreden thema in de theologische ethiek. Van Dietrich Bonhoeffer hebben wij echter geleerd dat wie in dit soort vraagstukken verantwoordelijkheid op zich neemt, op een of andere manier met schuld te maken krijgt. En wie de verantwoordelijkheid die hij aan zou kunnen, van zich af schuift en slechts zijn eigen geweten niet wil bezoedelen, die is pas werkelijk schuldig. Er zijn dan ook geen principiële antwoorden mogelijk.

Past een preventieve oorlog in het concept van de rechtvaardige oorlog, dat vanaf Augustinus in het christendom estaat?

„Het klassieke concept van de rechtvaardige oorlog is een ethisch model, een filosofisch voorbeeld, dat altijd weer op een concrete situatie moet worden toegepast. Het maakt veel uit in hoeverre de mensenrechten zijn onderdrukt. Men kan een tegenstander zo lang bedreigen, dat hij meent zich te moeten verdedigen. Daardoor kan de aangevallene soms de indruk wekken de agressor te zijn. Eerder heb ik al gezegd dat de traditionele leer van de gerechtvaardigde oorlog niet meer bruikbaar is in het tijdperk van massavernietigingswapens en van nieuwe internationale verbanden.”

„Wat wel blijvend is in de leer van de rechtvaardige oorlog, zijn de beoordelingscriteria, die je niet zomaar terzijde mag schuiven. De onopgeefbare kern van die leer vertelt ons dat ieder zijn deelname aan een oorlog in alle gevallen jegens zijn God en Heere moet verantwoorden, en dat deelname aan een oorlog in christelijke zin slechts opgevat mogen worden als bijdrage aan het handhaven of het herstel van de levensnoodzakelijke rechtsorde.”