Ze zijn rustig, de vijf dementerende Molukse dames in het Asser verpleeghuis Nieuw Graswijk. Dat is ook niet zo gek, want ze zijn in vertrouwde, Molukse handen.Drie van hen worden door Molukse vrijwilligers een zaaltje binnengereden, in een rolstoel. Twee zijn nog mobiel en lopen zelf naar binnen. Daar zit de dominee al klaar, te midden van allerlei Molukse hapjes. Het is donderdagmiddag, maar voor de oude Molukse vrouwen van de eerste generatie is het zondag. De Alkitab, de Bijbel, komt op tafel. En het ”Buku Njanjian Geredja”, het liedboek van de Moluks-Evangelische Kerk.

Het is tijd voor een „dienstje”, zoals ds. Theo Pattinasarany het zelf uitdrukt. Een dienstje in het Moluks-Maleis, speciaal voor dementerende Molukse ouderen om ze nog iets van herkenning te kunnen geven.

Verbond
De dominee spreekt over Ibrahim, over Yakub ook. Het gaat over Exodus 6, legt hij na afloop uit. Daar zegt God tegen Mozes dat Hij Zijn verbond niet zal vergeten. Hij zal Israël uitleiden uit Egypte, „en Ik zal ulieden brengen in dat land, waarover Ik mijn hand opgeheven heb, dat ik het aan Abraham, Izak en Jakob geven zou; en Ik zal het ulieden geven tot een erfdeel; Ik, de Heere!”

Voor de oude Molukse vrouwen komt die geschiedenis heel dichtbij, vermoedt de Molukse predikant. „Israël klaagt over zijn situatie. Wie is God eigenlijk? Kan Hij Zijn belofte wel waarmaken? Het enige dat het volk heeft, is de belofte aan Abraham, Izak en Jakob. Daar moeten ze het mee doen. Dat is heel herkenbaar voor deze vrouwen. Zij zijn ooit met hun man, een KNIL-militair, meegekomen naar Nederland. Lange tijd hebben ze gedacht dat ze terug zouden gaan. En nu komt het er nooit meer van. Het enige dat voor hen overblijft, is diezelfde Godsnaam. Hij is het die Zijn woord van trouw heeft gegeven.”

Deur barricaderen
„Het oproepen van dingen uit het verleden, daar gaat het om”, zegt ds. Pattinasarany na afloop van het dienstje. „Normaal praat niemand terug als ik aan het preken ben”, zegt ds. Pattinasarany. „Maar hier geldt: hoe meer hoe beter.”

Nederlands spreken de oude Molukse mensen van de eerste generatie vaak nauwelijks, zeker als er dementie in het spel is. In een verpleeghuis levert dat niet zelden een gedwongen isolement op: het personeel begrijpt hen niet. Wat doe je als een oude Molukse man de deur gaat barricaderen met zijn bed, omdat hij nog in oorlog is met de Japanners? En als de Nederlandse verpleeghuisbewoners de vijand zijn? De wekelijkse ondersteuning door een groep jongere Molukse vrouwen is dan ook broodnodig.

„Sommigen denken dat ze nog altijd op de Molukken zijn”, zegt vrijwilligster Loes Henanussa-Polnaja, die de Molukse oudjes wekelijks bezoekt. „Dus willen ze ook niet meedoen met de activiteiten. Dan zeggen ze bij het aardappels schillen: Dat doe ik niet, dat is iets van de blanda’s, de blanke Hollanders. Soms gaan we daarom loempia’s maken. Dan gaan ze opeens heel hard hun best doen.”

De vrijwilligers komen graag in Nieuw Graswijk. Al was het maar om iets terug te doen, zo blijkt tijdens een gesprek met een aantal van hen. „Mijn eigen ouders zijn vroeg overleden. Op deze manier kan ik toch iets doen voor anderen van de eerste generatie”, zegt Ella Tuhumuru. „Zij hebben een speciaal plekje in mijn hart.”

Waarom? Vrijwilligster Ester Jager-Sahetapy vult aan: „Zij zijn het die zich staande hebben gehouden in vreselijk moeilijke omstandigheden. De mannen van de eerste generatie waren jonge militairen, soms nog maar net 18, 19 jaar. Denk je eens in; je wordt op die leeftijd naar Nederland getransporteerd en dan geïsoleerd in kampen van waaruit nota bene in de oorlog Joden zijn weggevoerd.”

Loes Hehanussa: „Ik voel me verplicht om die geschiedenis door te geven aan mijn eigen kinderen. Zij moeten weten wie hun grootouders waren die hun leven hier hebben mogelijk gemaakt.”

Dienstbevel
De bijzondere positie van de Molukse ouderen blijkt steeds weer. Zoals begin maart, wanneer het Moluks Platform Assen (MPA) een politieke avond belegt. Onderwerp: de grafkosten van de eerste generatie. Het MPA gaat proberen die te verhalen op de gemeente Assen. „De eerste generatie is hier op dienstbevel van de blanda heen gehaald”, zegt voorzitter Abé Manuputty. „Dat zou tijdelijk zijn, maar ze zijn gekomen om hier te sterven. En vervolgens kunnen ze ook nog eens voor de kosten van hun eigen graf opdraaien. We merken dat die kwestie de verhoudingen binnen families onder druk zet. Wat als je twee graven te onderhouden hebt? Wie gaat dat betalen?”

„Het gaat niet alleen om de personen van de eerste generatie, maar om de hele geschiedenis die zij vertegenwoordigen”, zegt ex-Kamerlid Sam Pormes van GroenLinks, die ook zijn zegje wil doen over de grafkosten. „De kleinkinderen blijven vragen: Wie heeft ons naar Nederland gebracht? Nu zijn er gemiddeld misschien zo’n vijftig, zestig nakomelingen. Maar over een paar generatie zijn dat er 300 of 400. Zij zullen altijd samen kunnen komen rondom het graf van opa van de eerste generatie. Dat is de plek die hen bindt.”

Amin
In de zitzaal bij verpleeghuis Nieuw Graswijk heeft inmiddels drie keer het gezamenlijke „Amin” geklonken. Het is het teken dat de kerkdienst is afgelopen. Nu is het tijd voor gezelligheid en liedjes zingen. Ds. Pattinasarany doet zijn jas uit en pakt zijn gitaar erbij. Zacht zingt hij Molukse liederen, terwijl hij de dames aankijkt met een lach van oor tot oor. Sommigen vallen halverwege in, neuriën zacht mee, heen en weer wiegend in hun stoel. Anderen luisteren alleen maar, snoepend van een tweede Molukse pasteitje van de vrijwilligers.

Een oudere dame plukt onophoudelijk aan haar vest. Als het haar uiteindelijk is gelukt de knopen open te krijgen, begint ze aan die van haar blouse. Maar dat vindt de dominee toch wat te gortig worden. Hoogstpersoonlijk doet hij de knoopjes weer dicht, en vermaant haar met een lach. Ze lacht terug. Ze is thuis.