Minder pijn en minder moe: reumapatiënt knapt op van leefstijlprogramma
Ruim 2 miljoen Nederlanders hebben een reumatische aandoening. Zij kunnen baat hebben bij het verbeteren van hun leefstijl, blijkt uit onderzoek van het Erasmus MC. „Mensen hebben minder pijn en voelen zich minder moe.”
Het Erasmus MC onderzocht of reumatische klachten afnemen als mensen een leefstijlprogramma volgen. Het gaat om het programma Leef! met reuma, ontwikkeld door de Amsterdamse stichting Voeding Leeft. Eerder ontwikkelde Voeding Leeft al een leefstijlprogramma voor mensen met diabetes type 2 of een voorstadium daarvan. Dat bleek goed te werken: twee op de drie diabetespatiënten kunnen hun medicatie afbouwen.
Het onderzoek naar het reumaprogramma ging in 2021 van start. De deelnemers, 264 in totaal, kampten met ontstekingsreuma, artrose of fibromyalgie. Zij volgden het programma in groepsverband via digitale sessies.
Het leefstijlprogramma berust op vier pijlers die van invloed zijn op de mentale en fysieke gezondheid: voeding, beweging, slaap en ontspanning. Qua voeding dienen mensen het mediterraan dieet te volgen, dat rijk is aan groente, fruit, noten, vis, kip en volkorenproducten.
De onderzoekers publiceerden de resultaten eind vorig jaar in het wetenschappelijke tijdschrift Rheumatology Oxford. Mensen die het programma volgen blijken na drie maanden minder last te hebben van ochtendstijfheid, pijn en vermoeidheid. Ook verbetert hun kwaliteit van leven en vallen mensen af. De effecten houden zeker twee jaar aan.
Bij alle drie de onderzochte aandoeningen zijn er gunstige effecten, al is het effect het grootst bij mensen met artrose.
Waarom hebben jullie gekozen voor deze drie soorten reuma?
Onderzoeker dr. Pascal de Jong van het Erasmus MC: „Er zijn veel verschillende vormen van reuma. Op mijn polikliniek zien we meestal patiënten met ontstekingsreuma. Voor deze aandoening hebben we relatief veel medicijnen.
Voor mensen met artrose of fibromyalgie hebben we echter niet zo veel. Terwijl dit de meest voorkomende vormen van reuma zijn en de ziektelast (de totale hoeveelheid verlies van gezondheid in de bevolking, MC) enorm is. Daarom is het heel fijn dat een leefstijlverandering deze patiënten helpt.”
Op de vraag hoeveel Nederlanders met deze aandoeningen kampen, pakt De Jong er even een publicatie bij. Wat blijkt: van de Nederlandse volwassenen heeft 8 procent artrose, 5 procent fibromyalgie en 2 procent ontstekingsreuma.
Het aantal Nederlanders met reumatische aandoeningen neemt volgens de onderzoeker alleen maar verder toe. „Deels komt dat door het ouder worden van de bevolking. Maar ook de ongezonde leefstijl van de gemiddelde Nederlander draagt daaraan bij.”
Waren er voor deze studie al aanwijzingen dat een gezonde leefstijl gunstig is voor reumapatiënten?
„Ja. In het verleden zijn er enkele studies gedaan naar leefstijlinterventies bij reuma, met positieve resultaten. Daarnaast laten behoorlijk wat onderzoeken zien dat ongezonde gewoontes een negatieve invloed hebben op de ziekte.
We weten bijvoorbeeld dat mensen met overgewicht meer kans hebben op het krijgen van reuma, maar ook dat ze minder goed reageren op medicatie. Ook is bekend dat inactiviteit gepaard gaat met meer klachten. Vandaar dat die elementen allemaal in het programma aan bod komen.”
Levert dit onderzoek het ultieme bewijs dat leefstijlverandering werkt bij reuma?
„Mensen geven in vragenlijsten aan dat ze door het programma minder pijn hebben, minder moe zijn en beter kunnen functioneren in het dagelijks leven. Dat is natuurlijk heel fijn.
Als wetenschapper zou ik ook graag objectief willen vaststellen welke invloed het programma heeft op bijvoorbeeld medicatiegebruik en het aantal gezwollen gewrichten bij mensen met ontstekingsreuma. Daar doen we nu vervolgonderzoek naar.”
In het vervolgonderzoek, dat al enige tijd loopt, doen alleen mensen met ontstekingsreuma (reumatoïde artritis of artritis psoriatica) mee. Anders dan bij het reeds gepubliceerde onderzoek is hierin een controlegroep meegenomen. Dit gaat om patiënten die de reguliere zorg krijgen. Voordeel van een controlegroep is dat met meer zekerheid kan worden vastgesteld of het leefstijlprogramma van toegevoegde waarde is.
In hoeverre is er in de huidige reumazorg al aandacht voor een gezonde leefstijl?
„Als ik een nieuwe reumapatiënt krijg, stuur ik hem door naar een van onze reumaverpleegkundigen. Die geven uitleg over de ziekte, maar leggen ook het belang van leefstijl en gezonde voeding uit. Het leefstijlprogramma gaat een stap verder, want daarbij worden patiënten ook actief begeleid bij het verbeteren van hun leefstijl.”
Hoe verklaart u de gevonden effecten?
„Meerdere factoren zijn belangrijk. Als je positief met je lichaam bezig bent, door gezonder te eten en meer te bewegen, leidt dat er meestal toe dat je beter in je vel zit. Ik vergelijk het altijd met sporten. Zelf sport ik graag. Als ik dat een tijdje niet doe, voel ik me op een gegeven moment een soort zoutzak die maar op de bank zit. Maar als ik daarna het sporten weer oppak, voel ik me al snel veel fitter. Dat is een verklaring.
Wat ook zeker een rol speelt is gewichtsverlies. We weten dat vetcellen je afweersysteem kunnen aanzetten, eenvoudig gezegd. Dit betekent dat het afweersysteem bij overgewicht meer aan staat en zo reumatische klachten kan aanwakkeren. Als je daarentegen gewicht verliest, neemt dit –met een mooi woord– pro-inflammatoire effect van vetcellen af en kunnen klachten verminderen.”
In het leefstijlprogramma komen voeding, beweging, slaap en ontspanning aan bod. Welk onderdeel heeft het meeste effect?
„Een lastige vraag. We kijken naar het totale effect van de gecombineerde leefstijlinterventie. Meerdere facetten spelen daarin een rol. Als ik toch een keuze moet maken, denk ik dat gezonde voeding het belangrijkst is, omdat je daarmee het makkelijkst gewicht verliest. Meer bewegen komt wat mij betreft op plek twee.”
Volgens voedingscoach dr. Carolien Boone knappen reumapatiënten op van een plantaardig dieet. Ook bij een ander leefstijlprogramma voor reumapatiënten, Plants for Joints, dienen mensen plantaardig te eten. Waarom kiezen jullie voor het mediterraan dieet?
„Volgens internationale richtlijnen zijn beide diëten gunstig voor reumapatiënten. Ik durf niet te zeggen welke van de twee het beste is.
Wij hebben gekozen voor het mediterraan dieet omdat dit het meest in de buurt komt van het voedingspatroon van de gemiddelde Nederlander. Dit is daarom beter vol te houden dan een dieet waarbij je geen vlees mag eten. Zelf lust ik ook graag een portie vlees.”
Ik krijg ook mensen op de poli die zeggen zich veel beter te voelen sinds ze zijn gestopt met het eten van suikers. Prima dat ze dat doen, maar ik kan dat niet verder onderbouwen.
Op de poli ga ik ook niet opeens alle reumapatiënten aanraden suikervrij te eten. Je wilt als arts toch op wetenschappelijk bewijs kunnen varen.”
Niet iedereen heeft baat bij het leefstijlprogramma. Hoe komt dat?
„Er zijn inderdaad patiënten die er helemaal niets van merken. Deels komt dat omdat het leefstijlprogramma vraagt om een gedragsverandering. Dat is niet makkelijk. Als je gewend bent hele dagen op de bank te zitten en je moet ineens elke dag een halfuur gaan lopen, vergt dat wat van je. De intrinsieke motivatie moet er echt zijn.
Hoe groter de gedragsverandering, hoe meer effect we zien. We zien bijvoorbeeld veel meer effect op reumatische klachten bij mensen die meer dan 5 procent afvallen dan bij mensen die nauwelijks gewicht verliezen.
Het is dus belangrijk om het vol te houden. En om, als je een keertje terugvalt, de draad weer op te pakken. Dat jojoën blijft, tot je op een gegeven moment een vast patroon hebt gevonden.”
