De liefde voor Chopin zat er bij De Waal al jong in. „Toen ik een jaar of zes was, kreeg ik van mijn oma een singletje waarop een polonaise, een wals en een mazurka van hem stonden. Die plaat heb ik grijs gedraaid. Op mijn 14e had ik zo’n 90 procent van Chopins werken gespeeld. Een paar jaar later raakte zijn muziek echter op de achtergrond, omdat ik geen raad meer wist met de emotionaliteit in deze composities. Ik stortte mij vervolgens op virtuozen als Liszt, Godowsky en Rachmaninov.”

De 200e geboortedag van Frédéric Chopin (1810-1849) wordt dit jaar wereldwijd gevierd. Negentig procent van diens oeuvre bestaat uit pianowerken. In zijn andere composities komt de piano eveneens aan bod. De Waal laat zich in dit herdenkingsjaar regelmatig horen. Chopin staat bij hem al jaren weer op de lessenaar. Hij maakte een cd met diens werk en was te horen op Chopinfestivals.

De Utrechtse pianist wil niet alleen een lans breken voor de werken van de Poolse componist. Ook diens imago verdient een opknapbeurt. „Hij is onterecht als verwijfd, zwak en sentimenteel afgeschilderd. Natuurlijk, hij had een eigen rijtuig en een bediende. Hij hield van een lekker geurtje en ging volgens de laatste mode gekleed. Tegelijkertijd weerstond hij de druk om opera’s te schrijven en zich op concertpodia te vertonen. Hij ging zijn eigen weg en trad voornamelijk in salons op.”

Menigeen beschouwt Chopin als een melancholieke jongeling. Ook dat is maar ten dele waar, meent De Waal. „In verhalen van jeugdvrienden komt hij naar voren als een grappenmaker, die acteerde en graag een spotprent tekende. Dergelijke berichten stroken met de passages in zijn muziek die blij en krachtig klinken.”

De Poolse componist was wel een kind van zijn tijd, een op en top romanticus. „In vroege brieven kan hij zwelgen in zijn eigen gevoelsleven. Dit kreeg een plek in zijn muziek. Chopin sloeg echter nooit door. Zijn werk weerspiegelt het ideale huwelijk tussen gevoel en verstand. De muziek hangt niet als los zand aan elkaar. Zelfs wanneer een werk improvisatorisch klinkt, ligt er een klassiek vormschema aan ten grondslag. Altijd kloppen de verhoudingen.”

De Waal koppelt die perfectie aan Chopins voorliefde voor Bach en Mozart. „Van de werken van tijdgenoten als Liszt, Berlioz en Schumann moest hij niets hebben. Alleen Bellini kon hij waarderen. Voorafgaand aan een concert met eigen composities stortte hij zich twee weken lang op Bach. Ik herken dat. Elke dag begin ik met een halfuur Bach, een weldaad voor de vingers en de geest.”

Chopin ontleende aan Bach onder meer de rijke stemvoering. Tegelijkertijd ging hij zijn eigen weg. „Hij zette het pianospel op z’n kop. In zijn etudes –ze vormen nog altijd de standaard– ontwikkelde hij nieuwe technieken. Ook wist hij de vocale aspecten van de Italiaanse opera om te zetten naar de piano. Alles is bij hem zang en melodie. Mede dankzij de invloed van de Poolse volksmuziek.”

Altijd weet de Poolse componist deze bronnen iets eigens te geven. Tekenend noemt De Waal de manier waarop Chopin met de door John Field uitgevonden nocturnes aan de haal gaat. „Betrof het bij deze Ier vriendelijke nachtstukjes vol romantiek en sentimentaliteit, Chopin tilde de nocturne direct naar een hoger plan. Bij hem heb je eerst misschien het idee met een oppervlakkig werk te maken te hebben, maar als het goed is ontdek je snel de dubbele bodem. Zo is de nocturne opus 27 nummer 1 het prototype van een nachtmerrie. Het stuk doet denken aan de momenten in mijn slaap dat ik iets wilde zeggen, maar mijn stem het niet deed. Een lange melodie fluistert en stokt voortdurend. Het middendeel klinkt als een angstdroom waarin je achtervolgd wordt. Het werk eindigt met een enorme climax.”

Chopin hoort in de ogen van De Waal in het rijtje van de allergrootste componisten thuis. „Hij kan zich meten met Bach en Mozart. Hij schreef de mooiste pianomuziek die er bestaat en wist de rijkdom van de piano volledig te benutten. Beethoven is natuurlijk een vakman, maar hij haatte de piano soms. Mendelssohn vergist zich een enkele keer. Bij hem kom ik passages tegen die niet handig voor een hand zijn geschreven. Bij Chopin is zoiets nooit het geval.”

Wie denkt dat de werken van zo’n groot componist veel kunnen hebben, komt bedrogen uit. „Vaak klinkt zijn muziek droog, academisch of sentimenteel. Het is de kunst om zowel de klassieke vorm als de enorme uitbarstingen van woede, verdriet en blijdschap recht te doen. Dat staat gelijk met het balanceren op een koord.”

De pianist streeft ernaar Chopin ademend en gevoelig, als het ware met een hartslag te laten klinken. „Inderdaad, soms is zoetigheid nodig om de daaropvolgende schrijnende passage twee keer zo wrang te laten klinken. Je moet deze aspecten echter nooit loskoppelen van elkaar.”

Hoe Chopin zijn composities zelf uitvoerde zullen we nooit weten. „Het is zinloos om ze te willen spelen zoals ze destijds hebben geklonken. Een vleugel van Pleyel uit 1830 is niet te vergelijken met een Steinway uit 2010. We leven in andere tijd. Onze moderne oren hebben straaljagers gehoord. Ik vraag mij altijd af hoe Chopin zou willen dat ik vandaag de dag zijn werk zou uitvoeren.”

Het valt De Waal op dat zijn concertpubliek het sterkst reageert op muziek van Chopin. „Dan denk ik: ik heb het misschien aardig goed gedaan.”