Die reactie is gezond. Want de woningmarkt zit in het slop, de overheid krap bij kas, en, volgens het Centraal Planbureau, kunnen tussen nu en volgend jaar honderdduizenden mensen hun baan kwijtraken.Spaarzaamheid moet dus. Maar denk niet dat het simpel is. Verkopers en dienstverleners hebben het zwaar. Reken maar dat ze alles uit de kast halen om uw euro’s tot de hunne te maken. En dat kunnen ze. Al tientallen jaren onderzoeken wetenschappers hoe u shopt en voor welk type aanbieding u als een baksteen valt. Dus hoe hoog opgeleid of cijfermatig u ook bent, ooit komt de dag dat u even niet oplet, en een transactie doet waar u later spijt van krijgt.

Hoe doelbewust de verkoop- en adviesbranche de consument besluipt, toont een studie van Dilip Soman en John Gourville (2001) naar het effect van prijsbundeling op aankoopbeslissingen. Prijsbundeling betekent dat u meer producten of diensten koopt voor één prijs. Bijvoorbeeld een all inclusivevakantie, een McDonald’s-menu of een pakket verzekeringen. Bij zo’n aankoop „is er veel meer onduidelijkheid over welke kosten men betaalt voor welke tegenprestatie (…) zodat de kosten minder belangrijk worden bij de aankoopbeslissing.”

Houdt u de rekenmachine er dus voortdurend bij. Want waar omzet wegvalt, zal men u gehaaider gaan verleiden. Een bijna onfeilbare verkooptruc is de klant het gevoel geven dat een uitgave eigenlijk niks voorstelt. Dat lukt geweldig met digitaal betalen. Consumenten die pinnen of een creditcard gebruiken, geven gemakkelijker en meer geld uit dan kopers die cash betalen, blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Nóg ondoorzichtiger zijn de automatische afschrijving en de kaart die waarde bevat, zoals de chipknip of cadeaubon. Want wie vooruit betaalt, gebruikt zijn rechten regelmatig niet. Dat werkt bij een boekenbon, maar ook bij een dure woonlastenpolis.

Wat zal de geldbranche blij zijn met de huidige trend om minder met contant geld te betalen. Maar de keerzijde is dat aanbieders u via digitaal betalen van meer geld kunnen ‘beroven’ dan u eigenlijk wilt.

Is dat erg? Niet als u bulkt van het geld of een rekenwonder bent. Maar wel als u nu al zucht onder uw vaste lasten of ontslag vreest. Daarom is het hoopvol dat het financiële platform CentiQ en ING bank experimenteren met een digitale huishoudboekje. Dit computerprogramma –het heet Tim– rangschikt uw bij- en afschrijvingen automatisch in categorieën zoals boodschappen, wonen en reizen. Tim kan ook waarschuwen zodra uw budget of saldo een bepaald punt bereikt. Verder kunt u uw uitgaven vergelijken met gemiddelden. Zo’n digitale budgetbewaker –mits zonder verborgen trucs of verleiders– zou elke bank spoedig gratis moeten gaan aanbieden. De klant eindelijk een handje helpen, is wel het minste wat geldbedrijven, na alle ellende van deze kredietcrisis, voor de mensen kunnen terugdoen.

De auteur is econoom en freelance journalist.