”De lat steeds hoger”, heet het boek van de Rotterdamse hoogleraar migratie- en integratiestudies Entzinger dan ook. Hij presenteerde het woensdag in het stadhuis van Rotterdam. Het boek is gebaseerd op een onderzoek onder Turkse en Marokkaanse jongeren in de Maasstad, en is vrijwel een exacte kopie van een onderzoek uit 1999, „dus nog voor de tijd van Fortuyn en 11 september. Uit die periode zijn onderzoeken over allochtonen en de islam heel schaars.”

De opvallendste conclusie van het onderzoek: de integratie van Turkse en Marokkaanse jongeren gaat gestaag door, al overheerst het beeld juist dat er een grote kloof gaapt.

Andere onderzoeken stellen dat een deel van de islamitische allochtonen het juist steeds slechter doet en zelfs dreigt te radicaliseren.
„Met een onderzoek als dit praat je per definitie over gemiddelden. Een klein deel zal het zeker slechter doen dan zeven jaar geleden. Dan denk ik vooral aan Marokkaanse jongeren die zich niet door de Marokkaanse identiteit aangesproken voelen en evenmin wat met Nederland hebben. Die jongeren raken in een gat en kunnen radicaliseren, al hoeft dat niet. Mohammed B., de moordenaar van Van Gogh, past ook wel in dat profiel. Eerst probeerde hij te integreren. Maar toen hij op teleurstellingen stuitte, zocht hij zijn heil in de islam. Daarna ging het van kwaad tot erger.”

Waarom zitten vooral Marokkanen in de hoek waar de klappen vallen, en Turken veel minder?
„Dat heb ik me ook afgevraagd. Marokkanen zijn gemiddeld hoger opgeleid dan Turken en spreken ook beter Nederlands. Misschien is dat het antwoord. Ze komen vaker in contact met de samenleving en zijn verder gevorderd in het integratieproces. Het kan een reactie van veel Nederlanders zijn om zich juist tegen deze groep af te zetten.

Tegelijkertijd is de groep Marokkanen minder hecht dan de groep Turken. Bij de laatste groep blijven problemen eerder binnenskamers. Daardoor heb je meer zichtbare criminaliteit onder Marokkanen. Ook manifesteren ze zich nadrukkelijker; ze zijn meer actiebereid. De angst van de Nederlander richt zich wellicht daarom eerder op Marokkanen dan op Turken.”

De groep die keurig volgens de regels van de islam leeft, is de achterliggende jaren sterk gegroeid. Mag je daaruit concluderen dat de orthodoxe islam integratie niet in de weg staat?
„Ik denk dat dat een goede conclusie is. Wel heb ik er mijn vraagtekens bij als veel meer Marokkanen en Turken opeens zeggen vijf keer per dag te bidden. Op andere punten is de orthodoxie juist minder geworden, bijvoorbeeld als het gaat over het dragen van hoofddoeken.”

Autochtonen zijn nationalistischer geworden, stelt u. Is dat wellicht een gevolg van het feit dat juist Turken en Marokkanen aan hun nationaliteit blijven vasthouden?
„Meestal is er een wisselwerking. Maar ik heb zelf het gevoel dat de reden toch aan de autochtone kant ligt. Men is op zoek naar een eigen identiteit, en die vind je door je af te zetten tegen mensen die anders zijn dan jij.”

U wilt dus zeggen dat autochtonen meer op zoek zijn naar identiteit dan allochtonen?
„Dat zou wel eens kunnen, ja. Je ziet in het hele publieke debat dat mensen een beetje bang zijn voor de islam. Het thema identiteit komt voortdurend terug. Het onbehagen wordt enerzijds geprojecteerd op Europa, anderzijds op migranten. Misschien staat de identiteit ook wel onder druk, maar dat is altijd al zo geweest. Identiteit verandert voortdurend.”

U vindt het eigenlijk onzin om te spreken van een joods-christelijke grondslag van Nederland en West-Europa?
„Dat is geen onzin, maar ik zou er wel een paar dingen aan willen toevoegen. We zijn ook gestempeld door de verlichting en mensenrechten- en emancipatiebewegingen. Je identiteit puur door godsdienstige factoren te laten bepalen, is een inperking die niet door de feiten wordt gerechtvaardigd. Overigens zal Nederland nooit een islamitische natie worden, de islam blijft hier een minderheid. Maar hij zal wel degelijk een factor van belang blijven.”