Dirk Hannema was een heer van stand, dat kan niet anders. Een bezoeker proeft de achting in de woorden van het personeel over „meneer Hannema.” Een deel van zijn kunstcollectie vond een plek die bij zijn persoon paste: kasteel Het Nijenhuis bij het Overijsselse Heino.
Het boemeltje van Almelo naar Zwolle, dat dicht bij kasteel Het Nijenhuis uit de bossen opduikt, is een surrealistisch monster voor wie juist uit de rustieke omgeving van kasteel komt. Het Overijsselse landschap is op deze lentedag van een uitnemende schoonheid, beamen ook de vogels op hoge toon.
Kasteel Het Nijenhuis verdrinkt haast in het groen. Majestueus rijzen de muren op uit de slotgracht die het eeuwenoude bouwwerk omringt. Vorig jaar opende het kasteel na een renovatie de deuren voor het publiek, dat met kleine aantallen door de zalen van het huiselijk ogende kasteel zwalkt.
Het voormalige edelmanshuis dateert uit de Middeleeuwen. De naam komt voor het eerst voor in een bron uit 1382. Van die tijd is echter niets meer over; de nog zichtbare geschiedenis gaat terug tot halverwege de 15e eeuw. Verschillende adellijke geslachten bewoonden het slot, soms vele tientallen jaren lang. In het begin van de 20e eeuw raakt het bouwwerk in verval, waarna uiteindelijk de provincie Overijssel de nieuwe eigenaar wordt.
De laatste bewoner van Het Nijenhuis overleed ruim twintig jaar geleden. Het was Dirk Hannema, die van 1921 tot 1945 directeur was van Museum Boymans in Rotterdam. In die periode verwierf Boymans de internationale allure die het vandaag nog heeft. Hannema moest na de oorlog desondanks het veld ruimen, wegens zijn „niet onsympathieke houding” ten opzichte van de bezetter. In de oorlogsjaren werd hij bestuurslid van de door Seyss-Inquart opgerichte Nederlandsche Cultuurkring en in 1943 benoemde Mussert Hannema zelfs tot gemachtigde voor het museumwezen in Nederland.
In Het Nijenhuis bij Heino vond de ex-directeur een nieuwe plek. Omringd door een aantal medewerkers breidde Hannema -die ongehuwd bleef- zijn privé-kunstcollectie gestaag uit. De inhoud ervan is divers en vooral gericht op de persoonlijke smaak van de voormalige bezitter: in het kasteel hangt een Mondriaan, maar ook minder moderne meesters vinden er een plekje.
Het landgoed met de collectie staat sinds vorig jaar voor het eerst open voor een breed publiek. „Vroeger bouwden we hier hutten”, herinnert gastvrouwe Esther Steenbergen zich, die tot haar derde jaar op het landgoed woonde. „Mijn moeder kookte voor Hannema, en ook mijn vader werkte voor hem. Van vroeger weet ik nog dat Hannema’s hond, Jeroen, hier na het overlijden van Hannema moest blijven wonen. Het dier werd verzorgd door het personeel en heeft zijn baasje een jaar overleefd.” Vorig jaar kwam Steenbergen terug naar het kasteel van haar jeugd, ditmaal om er gasten te ontvangen.
De collectie van Hannema wordt tegenwoordig beheerd door Museum de Fundatie. „We proberen de collectie nog steeds uit te breiden”, zegt Koen Schuurhuis van de stichting. „Dat doen we zo veel mogelijk in de geest van Hannema.” Daarbij hoort ook het handhaven van een huiselijke sfeer. Het interieur oogt nog steeds als een edelmanshuis. Het meubilair is zorgvuldig geconserveerd; bij de schilderijen ontbreken informatiebordjes. Uitleg is te vinden in digitale informatiepanelen die her en der staan opgesteld. „Dat hebben we bewust zo gedaan”, zegt Schuurhuis. „Bij een schilderij in je woonkamer hang je toch ook geen bijschrift?”
voetnoot (u17(2005 is het Jaar van het Kasteel. Dit is deel 10 in een serie over kastelen die de laatste jaren een heel andere functie hebben gekregen. Zaterdag in Accent een afsluitend artikel. Voor eerdere afleveringen: zie het dossier op www.refdag.nl.
