Leerdam tussen Lek en Linge
„Als je mij op één dag langs de hoogtepunten in jouw woonplaats zou leiden, wat ga ik dan allemaal beleven?” vraag ik een Leerdamse RD-lezer. „Heel veel”, reageert hij, „glasblazen, een boottocht over de Linge, de Muizentorentjes, het Hofje van Mevrouw Van Aerden. O, en een lunch of diner bij Kiky of De Beren. Ik stel wel een leuk dagje uit samen.” Het idee voor een serie toeristische reportages op de Biblebelt is geboren.
11:00-12:00: De Glasblazerij
Leidraad vandaag is de ”Historische wandeling Leerdam” die Gebiedsmarketing Tussen Lek en Linge op zijn site aanbiedt. Het routebestand staat gedownload in mijn navigatieapp, dus verdwalen is uitgesloten. Ons startpunt is De Glasblazerij aan de Zuidwal, gevestigd in een loods van een voormalige houthandel.
Op het terras voor de zwarte schuur is het druk. Eerst maar eens binnen kijken, misschien is het over en uurtje rustiger. De dame achter de kassa verkoopt ons een combiticket voor museum en glasblazerij: 18,50 euro per persoon. „Achter in de ruimte is Marinke bezig met een demonstratie glasblazen. Jullie kunnen op de tribune plaatsnemen”, zegt ze. Witgrijze rookwolken in de verte wijzen de weg.
Marinke blijkt Marinke van Zandwijk te zijn: een in 1987 in Tiel geboren kunstenares die in 2004 als beeldend kunstenaar afstudeerde. Een informatiebordje leert dat ze vooral geboeid is door „glas in zijn meest pure vorm: de bel.” Misschien dat ze daarom een van haar boeken de titel ”Homo Bulla est” (”De mens is een luchtbel”) heeft gegeven.
Haar fascinatie komt ook vandaag aan de oppervlakte: samen met een langbaardige collega met camouflageshort en hoofddoek is ze bezig met de fabricage van een glazen iets. (Wat het wordt, is in eerste instantie onduidelijk.) Aan het uiteinde van een lange, metalen blaaspijp hangt een kleverige klodder. Marinkes metgezel verhit de klodder met behulp van een brander, waarna zij in haar pijp blaast en het gloeiende uiteinde opzwelt. Enkele tientallen mensen op de tribune kijken geboeid toe.
Een gids naast het tweetal geeft toelichting. De oven waaruit het glas komt, is 1300 graden. Het moet zo heet zijn, anders kun je er niet mee werken. Tijdens het blazen en kneden moet de bel steeds opnieuw verhit worden, omdat het erg snel hard wordt. Vandaar de branders. Als een object klaar is, moet het naar een soort afkoeloven van 500 graden. Zomaar ergens neerzetten is onverstandig, want als glas te snel stolt, kan het exploderen. Enkele toeschouwers deinzen zenuwachtig een stukje naar achteruit.
Tijdens het hele verhaal blijven de twee kunstenaars vol vuur doorgaan. Als Marinke de klodder met veel kracht haar levensadem inblaast, verandert die in een soort ballon. Op het moment dat die ballon op een vaas gaat lijken, snijdt de man met de baard het object los van de blaaspijp.
Wie zijn eigen verbeelding tot leven wil blazen, kan op maandagen een workshop volgen, vertelt de site van De Glasblazerij. „De prijs is momenteel € 325,- p.p. inclusief materiaal.” Een voetnoot meldt: „Momenteel bedraagt de wachttijd ruim een jaar”…
12:00-12:30: Koffie met gebak
Hoe het met Marinke en haar bel-vaas is afgelopen? Tot op de dag van vandaag weten we het niet, want er is een plekje op het buitenterras vrijgekomen; cappuccino, thee en gebak winnen het van de demonstratie. Langs een wand waaraan allemaal glazen, gekleurde ballonnen hangen, verlaten we de ruimte en nemen we plaats aan een tafeltje met een mooi zicht op de Linge en de historische stadswal. Via de witte loopbrug moeten we zo meteen het water oversteken, zegt de route.
Tijdens het bijtanken kunnen de terraszitters –en wij– genieten van een familie die een gedenkdag viert door een fotoshoot op de brug te houden. „Zit mijn haar goed? Lach ik niet te krampachtig? Waar laat ik mijn handen?”
12:30-13:00: Wandelen door het centrum
Tijd om te gaan. Via het witte bruggetjes bereiken we de Zuidwal, misschien wel de mooiste straat van Leerdam. Hij loopt aan de noordzijde van de Linge en biedt plaats aan heel wat terrasjes. De route leidt ons naar muurkunstwerk ”Zondagmiddag” van Jantien Jongsma en dan de Vlietskant op. Rechtsvoor doemt de derde watertoren van Leerdam op. Hij is ruim 50 meter hoog en heeft een waterreservoir van 500.000 liter. Maar goed, sinds 2009 is hij buiten gebruik.
Via een oorlogsmomument en het NS-station bereiken we de Meent. Langs het water steken sneeuwklokjes hun ‘hoofdjes’ uit het gras. Een bruggetje naast de enorme, katholieke Maria Onbevlekt Ontvangen voert ons naar de Grote Kerk in het historische centrum. Dan komt de tweede, op de kaart genummerde attractie na De Glasblazerij in zicht: het Hofje van Mevrouw Van Aerden. Het Rijksmonument met bijbehorende tuin is gerealiseerd in 1770 naar aanleiding van het testament van de op 92-jarige leeftijd overleden Maria Ponderus, weduwe van Pieter van Aerden. In haar laatste wil bepaalde ze dat het hofje gesticht moest worden om huisvesting te bieden aan ongehuwde, protestantse dames. En dat is tot op de dag van vandaag het geval.
Helaas is de bezienswaardigheid vandaag gesloten. ”Van 1 april tot 30 oktober, bij mooi weer, is de tuin te bezichtigen van woensdag tot en met zaterdag van 13.00 tot 17.00 uur”, meldt een bordje bij de ingang. Schrale troost: door de tralies van het gesloten hek is een snelle foto te maken.
13:00-13:15: Het water op?
Aan de achterzijde van Van Aerdens nalatenschap stroomt de Linge. Restaurant De Beren heeft er een leuk terras gerealiseerd met uitzicht op het haventje, op molen Ter Leede en op de Kroon van Leerdam van Rederij Leerdam. Zou er een vaartocht te maken zijn of kunnen we de kano naast het salonschip huren? Helaas! We komen opnieuw te vroeg in het seizoen.
We lopen onder de N848 door en turen naar de pilaren waarop het wegdek rust. Wat staat daar? Een gedicht: ”Linge/ Kleine rivier/ Ik heb gezien/ Hoe dijken je eens dwongen/ Om net als nu/ Je water naar de zee te dragen”. Dichteres Hestia Peek weet het saaie beton wel op te leuken. Net als haar collega’s de zuilen in de verte overigens.
Via de Lingedijk gaat het richting Nationaal Glasmuseum. Na een paar honderd meter verrijst De Glazen Toren aan onze linkerhand, weer een attractie op de kaart van Gebiedsmarketing Tussen Lek en Linge. Het bijzondere bouwwerk stond jaren voor het Van Gogh Museum in Amsterdam. Zijn sokkel was ingegraven, waardoor het leek alsof de 1032 kristallen kubussen waaruit hij bestaat, uit de grond opschoten. In verband met een verbouwing van het Van Gogh Museum moest de toren worden afgebroken en deed de Rijksgebouwendienst het werk van Willem Heesen in 2010 over aan stichting Nationaal Glasmuseum. In 2016 liet die de toren herbouwen.
Tussen toren en museum zien we opeens een ”Anker in de lucht”. Het is het laatste restje van luxe stoomschip de ”Leerdam”, die eind 19e eeuw naar Amerika voer, maar in de Noordzee ten onder ging. ”Nu, meer dan honderd jaar later, ligt, hoog boven het water van de Linge het anker. De geschiedenis laat zich lezen in roest en lucht”, meldt een tekst poëtisch.
14:00-15:00: Het Glasmuseum
Dan is -eindelijk- het Nationaal Glasmuseum aan de beurt. De drie verdiepingen van de twee villa’s die samen het museum vormen, zijn door middel van schuin lopende, loopbruggen met elkaar verbonden. Op elke etage zijn tientallen, honderden glazen objecten te zien: vazen, asbakken, theekopjes, lampen en ga zo maar door. De precieze indeling -chronologisch, thematisch?- blijft onduidelijk, maar dat kan aan mij liggen.
Er zitten best aardige voorwerpen tussen: theepotolifantjes die heet water via hun slurfje naar buiten laten lopen, paddenstoellampen, een telescoop. Ook aardig is een grote lampenkap, waar je je hoofd in kunt steken, waarna het glas je gezicht vervormt en je een verwrongen selfie kunt maken. Voor kinderen is het allemaal wat saai: er zijn veel informatiebordjes en objecten te vinden, maar er is weinig te ervaren en te doen.
Een paar weetjes dan: glas is zo’n 5000 jaar geleden ontdekt in Mesopotamië. Het werd in potten boven vuur gemaakt uit sodarijk zand. Kralen waren de eerste glazen producten. De blaaspijp voor glas werd pas vlak voor de jaartelling uitgevonden. Glas maak je door zand, kalk en soda te mengen en te verhitten. De juiste verhouding, het gemeng, bepaalt de kwaliteit.
beeld EMG Mediaproducties
beeld EMG Mediaproducties
beeld EMG Mediaproducties
beeld EMG Mediaproducties
beeld EMG Mediaproducties
beeld EMG Mediaproducties15:00-15:30: De Muizentorentjes
Tijd voor de terugreis naar De Glasblazerij. Via de Lingedijk bereiken we in zo’n twintig minuten de Zuidwal weer, waar de laatste bezienswaardigheid van de wandeling verrijst: de Muizentorentjes. Eind veertiende, begin vijftiende eeuw zijn ze gebouwd. Hun onderkanten beschermden de stadsmuur tegen kruiend ijs en het water van de Linge. In oorlogstijden werden er kanonnen op de torens geplaatst om de stad te verdedigen. Rond 1837 was de muur met zijn torens zo vervallen dat er een loswal werd aangebracht. In de resten van de oude muurtorens werden drie woningen gemaakt, maar niemand durfde er te wonen, omdat vijanden over het water zo je huis konden betreden. Hierdoor bleven de torens verlaten, op muizen en ratten na. Vandaar de naam.
Tegenwoordig is het weer druk bij de torens: restaurants Kiky langs de Linge en De Muizentoren zijn er gevestigd. Mooie plekken voor een afsluitend drankje en een laatste blik op de in de zon glinsterende glasstad van Nederland.
» nationaalglasmuseum.nl, hofjevanaerden.nl