Koolstofverwijdering: nodig voor een koelere wereld of dweilen met de kraan open?
Het nieuwe klimaatplan van het minister Sophie Hermans (Klimaat & Groene Groei) ging afgelopen weekend naar de Tweede Kamer. Een belangrijke rol lijkt weggelegd voor koolstofverwijdering, blijkt ook uit een bijgesloten routekaart. Zes vragen.
Wat is koolstofverwijdering?
Het onttrekken van koolstofdioxide (CO2) aan de lucht en het opslaan van die koolstof voor de langere termijn.
Dat opslaan kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld op een natuurlijke manier. Daarbij zijn er onder meer drie opties. Allereerst herbebossen. Planten zetten namelijk met behulp van licht CO2 om in organisch materiaal, zoals bladeren, stengels en hout. Meer bomen betekent dus minder koolstof in de atmosfeer.
Een tweede optie is het opslaan van koolstof in de bodem. Het herstellen van moerassen en natte veengebieden is daarbij een belangrijke maatregel, omdat in de bodems van deze ecosystemen veel koolstof wordt opgeslagen. Hoe dat in zijn werk gaat? Koolstof gaat rechtstreeks via de plantenwortels de bodem in of blijft daar achter als dode planten door het bodemleven worden afgebroken.
Tot slot is er nog een permanentere oplossing: het binden van CO2 aan bepaalde gesteenten, zoals olivijn. Hierbij wordt de koolstofdioxide omgezet, een proces dat bekendstaat als mineralisatie. Dit proces kan worden versneld door het gesteente te vermalen en uit te strooien.
Welke technische manieren van koolstofverwijdering zijn er?
Meerdere. Zo zijn er ‘luchtwassers’ die koolstof uit de atmosfeer halen. De CO2 kan vervolgens worden opgeslagen in lege gasvelden of er kan een nieuw product van worden gemaakt.
Een voorbeeld hiervan is de Amsterdamse startup Return Carbon. Deze gaat –zo werd eind vorig jaar bekend– samen met andere bedrijven in de Amerikaanse staat Texas een fabriek ontwikkelen die jaarlijks 500.000 ton CO2 uit de lucht moet halen.
In 2028 zal de eerste installatie –die draait op windenergie– operationeel zijn. De CO2 wordt ondergronds opgeslagen. Martijn Verwoerd, directeur van het bedrijf, noemde de samenwerking „een belangrijke stap voorwaarts in de ontwikkeling van koolstofverwijdering.”
Een andere belangrijke manier van koolstofverwijdering is het telen van planten die snel groeien en daarmee grote hoeveelheden koolstof vastleggen. Dit kunnen vezelgewassen zijn –zoals vlas en hennep– die vervolgens worden gebruikt voor woningbouw, bij het zogeheten biobased bouwen.
De gewassen kunnen ook worden gebruikt voor het opwekken van stroom. Een energiegewas als olifantsgras gaat naar een biomassacentrale, waarbij de CO2-uitstoot wordt afgevangen en opgeslagen in een oud gasveld.
Afgelopen jaren was er veel te doen rond het Porthos-project. Is dat ook koolstofverwijdering?
In 2024 is –na definitieve goedkeuring van de Raad van State– gestart met de aanleg van pijpleidingen voor Porthos. Het project moet vanaf 2026 CO2 van de Rotterdamse industrie gaan opslaan in lege gasvelden in de Noordzee.
Dit betreft geen koolstofverwijdering, maar koolstofopslag, omdat de CO2 niet uit de lucht, maar van fossiele oorsprong is en uit een schoorsteen komt.
Waarom is koolstofverwijdering nodig?
Het IPCC, het wetenschappelijke klimaatpanel van de VN, ziet het gebruik van diverse koolstofverwijderingstechnieken inmiddels als een noodzakelijke maatregel. Zonder die technieken blijft het klimaatdoel van Parijs om ruim onder de 2 graden opwarming te blijven uit zicht, blijkt uit de meeste scenario’s die het panel doorrekende in 2022.
De achterliggende reden voor koolstofverwijdering is het terugdringen van klimaatverandering. Broeikasgassen –waaronder CO2– zijn verantwoordelijk voor de snelle opwarming van de aarde in de afgelopen decennia. De temperatuurstijging stopt pas als de broeikasgasconcentratie niet meer toeneemt.
Tot op heden neemt het gehalte van CO2 in de atmosfeer nog steeds toe. Pas als die toename stopt door het terugdringen van emissies, kan de aarde weer wat afkoelen door koolstof te verwijderen.
In hoeverre is koolstofverwijdering dé oplossing?
Als koolstofverwijdering niet of amper gepaard gaat met het inperken van de uitstoot van broeikasgassen, dan blijft het dweilen met de kraan open. Dan is inzetten op koolstofverwijdering een slechte keuze en vooral een heel dure druppel op een gloeiende plaat.
De routekaart van het ministerie onderkent dit punt overigens. De auteurs benadrukken dat ze koolstofverwijdering zien als „een tweede noodzakelijk spoor” van het klimaatbeleid, naast emissiereductie.
Milieuorganisaties uiten regelmatig kritiek op koolstofverwijdering. Ze pleiten juist voor meer reductie van emissies. Broeikasgassen die je niet uitstoot, hoef je ook niet op te slaan, zo redeneren ze.
Tegelijk geldt wel dat elke CO2-molecuul die uit de lucht wordt gehaald er één is. Dat molecuul kan geen warmte meer vasthouden en niet meer bijdragen aan de opwarming van de aarde.
De Wetenschappelijke Klimaatraad adviseerde het kabinet vorig jaar nog om „maximaal” in te zetten op emissiereductie. CO2-verwijdering zou daarnaast kunnen voor „het beperken en terugdringen” van een wereldwijde temperatuuroverschrijding. Ook adviseerde de WKR vooral in te zetten op permanente CO2-verwijdering: opslag in gasvelden. Tijdelijk opslaan in bodems, bomen of producten vereist veel schaars land, waardoor de mogelijkheden in het kleine Nederland beperkt zijn.
Waar zet de routekaart koolstofverwijdering op in?
Het kabinet ziet potentie voor verschillende koolstofverwijderingstechnieken in Nederland. Het houdt er rekening mee dat er na 2040 per jaar 20 tot 25 megaton CO2 zal worden weggestopt in met name lege gasvelden onder de Noordzee. In 2023 bedroeg de broeikasgasuitstoot van Nederland 147 megaton CO2.
Koolstofverwijdering zou ook economische kansen bieden, aldus het kabinet in het Klimaatplan 2025-2035. Bijvoorbeeld door de verkoop van koolstofcertificaten.
Het kabinet wil daarom een nationaal stimuleringsprogramma opzetten voor „vroege opschaling en innovatie” rond koolstofverwijdering. Welke maatregelen daar precies in moeten komen, blijft onduidelijk.
