De Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties (DBA) is een wet die sinds het jaar 2016 bestaat. Volgens deze wet zijn opdrachtgever en opdrachtnemer samen verantwoordelijk voor de arbeidsrelatie. Wie als zzp’er (zelfstandige zonder personeel) werkt, maar niet voldoet aan de voorwaarden die de DBA stelt, kan worden aangemerkt als schijnzelfstandige.

Waarom bestaat er zoveel ophef over een oude wet?

Dat heeft alles te maken met het nieuwe beleid van de Belastingdienst. Vanaf januari 2025 controleert de Belastingdienst strenger op de naleving van de DBA. Een opdrachtgever kan een naheffing krijgen van de fiscus. 2025 geldt daarbij als overgangsjaar. Concreet betekent het dat er dit jaar nog geen boetes zullen worden uitgedeeld, maar dat er wel waarschuwingen zullen komen.

Sommige zzp’ers en werkgevers raken in paniek. Waarom?

In 2016 leidde de wet tot tumult van zzp’ers die vreesden voor hun inkomen. Toen is de Belastingdienst niet overgegaan tot handhaving. Dat gaat nu wel gebeuren. Wie als zelfstandige voor slechts één werkgever actief is, houdt zich mogelijk niet aan de Wet DBA. Postbezorgers, zzp’ers in de zorg kunnen zich in de praktijk gedragen als medewerkers in loondienst. Ze zijn dan schijnzelfstandige, al is dat van meerdere factoren afhankelijk, zoals: de mate van zelfstandigheid, het bepalen van tarieven door de zzp’er de aanwezigheid van een gezagsverhouding. Het hebben van maar één opdrachtgever is een heel belangrijke indicatie dat je weleens schijnzelfstandig zou kunnen zijn. Overigens zei Tjebbe van Oostenbrugge, staatssecretaris van het Ministerie van Financiën, dat hij voor een „zachte landing” gaat. Bedrijven zouden voorlopig van boetes gevrijwaard blijven.

Hoe weet je nu of je als zzp’er schijnzelfstandig bent?

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid biedt zelfstandigen een onlinetool, waarmee ze kunnen controleren of ze aan de voorwaarden van de Wet DBA voldoen. De tool bestaat uit een tiental vragen die gaan over de arbeidsomstandigheden. Ben je als zzp’er vrij om je eigen werktijden te kiezen? Zijn de werkzaamheden exact hetzelfde als voor het personeel in loondienst? Hoe zit het met het salaris en heeft de zzp’er verschillende werkgevers? De onlinetool vertelt je precies op welke punten je actie kunt ondernemen en samen met de opdrachtgever om tafel kunt.

De handhaving richt zich op de opdrachtgever, dan loopt de zelfstandige toch geen risico?

In eerste instantie richt de handhaving zich inderdaad op de opdrachtgever. Wanneer deze de zzp’er niet op een goede manier inzet, kan er sprake zijn van een dienstverband. Daarover moet de opdrachtgever dan sociale premies en pensioenpremies betalen, de al eerder genoemde naheffing. Die naheffing kan een periode van vijf jaar betreffen. Daarnaast kan de zzp’er ook risico lopen. Een zelfstandige kan te maken krijgen met terugvordering van belastingvoordelen, zoals de zelfstandigenaftrek en de mkb-winstvrijstelling. En natuurlijk kan hij opdrachtgevers verliezen.

Moet je uit voorzorg je eenmansbedrijf dan maar opzeggen en in loondienst gaan?

Stel als zzp’er eerst vast of je voldoet aan de Wet DBA (zie kader ”Wat kan een zzp’er doen?’). Voldoe je niet aan de gestelde criteria, ga dan in gesprek met de opdrachtgever. Wellicht is het zo in te richten dat er aan de Wet DBA voldaan wordt. Bespreek ook de mogelijkheid en wenselijkheid van een dienstverband. Je kunt als zzp’er terug in loondienst gaan. Je inschrijving bij de Kamer van Koophandel hoef je dan niet ongedaan te maken, die kan gewoon blijven bestaan. Bij je inschrijving betaalde je eenmalig registratiekosten, verder kost het ingeschreven staan niets. Mocht je na een periode van loondienst weer als zelfstandige aan de slag willen, dan kun je snel weer klussen aannemen en uitvoeren.

Vragen bij de RMU

De handhaving van de Wet DBA heeft in de achterliggende maanden tot extra vragen geleid, stelt coördinator arbeidsvoorwaarden bij de Reformatorisch Maatschappelijke Unie (RMU), Jan Schreuders. „Er is een duidelijke toename van vragen, zowel van werkgevers als van zelfstandigen. Organisaties analyseren kritischer hoe zij de samenwerking met zelfstandigen vormgeven. Dit leidt er soms toe dat contracten met zzp’ers worden beëindigd of dat zij een aanbod krijgen voor het aangaan van een dienstverband. Door de krapte op de arbeidsmarkt willen werkgevers overigens graag personeel behouden. Tegelijkertijd ontvangen we signalen van zzp’ers die te horen krijgen dat hun opdrachtgever niet langer bereid is hen op zelfstandige basis in te zetten. Sommigen worden uitgenodigd om in dienst te treden, terwijl anderen afwachten en hopen dat de gevolgen mee zullen vallen.”

Onduidelijkheid

De handhaving van de wet leidt ook tot onzekerheid en verwarring, signaleert de vakbond. Schreuders: „De onzekerheid is groot en dat leidt tot onduidelijkheid. Zo kunnen bedrijven zich afvragen of de Belastingdienst gaat concluderen dat een zelfstandige feitelijk een werknemer is. Daarbij komt dan gelijk de vraag wat dat dat financieel betekent. Zal er direct een aanslag komen of is er nog enige coulance mogelijk? Onduidelijkheid maakt het voor ondernemers een complexe situatie.”

Hoewel handhaving voornamelijk de opdrachtgever zal treffen in de portemonnee, bestaat ook de kans dat zzp’er over de brug zal moeten komen. „Als de Belastingdienst een arbeidsrelatie als een dienstverband beschouwt, kan de opdrachtgever de samenwerking beëindigen om financiële risico’s te vermijden. Bovendien kan een zelfstandige verplicht worden belastingvoordelen terug te betalen, zoals de zelfstandigenaftrek. Dit risico speelt vooral bij zzp’ers die vrijwel uitsluitend voor één of twee opdrachtgevers werken.”

Dienstverband

Niet in elke branche speelt deze kwestie. Bepaalde sectoren zijn er extra vatbaar voor, stelt Schreuders: „Voor de zorg en het onderwijs ligt de problematiek gevoelig. Dat is niet vreemd: de zelfstandige in de zorg of het onderwijs verricht vaak dezelfde werkzaamheden als de werknemer in loondienst.” Het enige verschil bestaat dan uit het feit dat de zzp’er een factuur stuurt en de werknemer salaris ontvangt. „De Belastingdienst kan dan eenvoudig concluderen dat dit geen echte zelfstandigheid is, maar een verkapt dienstverband.

Een ander voorbeeld is een softwareontwikkelaar die fulltime werkt voor één bedrijf, die een bedrijfsaccount heeft en meedraait met alle vergaderingen en teamoverleggen. Hoewel hij op papier zelfstandig ondernemer is, ziet de Belastingdienst hem mogelijk als een werknemer.”

Projectbasis

Het is niet zo dat elke zzp’er nu direct een risico loopt op naheffing op basis van deze wet. „Neem bijvoorbeeld een interim-communicatiespecialist die door verschillende opdrachtgevers wordt ingeschakeld en aantoonbaar zelfstandig werkt. Hij bepaalt zelf zijn tarieven en zoekt actief naar nieuwe opdrachten. Of een interim-manager die een opdracht heeft binnen een organisatie, maar volledige vrijheid geniet om het traject naar eigen inzicht in te richten en verantwoordelijkheid draagt voor het eindresultaat.

Ook een fotograaf die op projectbasis werkt voor uiteenlopende bedrijven en niet afhankelijk is van één opdrachtgever, zal eerder als zelfstandige worden erkend. Een IT-consultant die meerdere klanten bedient en zelf bepaalt hoe en wanneer hij werkt, loopt eveneens minder risico.”