Er zat veel spanning in de lucht in Turkije, afgelopen dagen. Koerdische vertegenwoordigers hadden aangekondigd dat Abdullah Öcalan met een historische boodschap zou komen. Die kwam donderdag inderdaad, en voor veel Koerden had die het effect van een aardbeving. Want Koerdische strijders moeten volgens Öcalan de wapens neerleggen en hun partij, de PKK, moet worden opgeheven.

Om te beseffen wat dit betekent, is een blik op de recente Turkse geschiedenis voldoende. De PKK werd in 1978 opgericht om meer rechten te eisen voor Koerden. Er wonen zo’n 25 miljoen Koerden in Turkije; en nog eens miljoenen in Syrië, Irak en Iran. Ze zijn een van de grootste volken ter wereld zonder eigen staat.

Maar Turkije peinst er niet over om grondgebied af te staan voor een Koerdische staat, en ook het verlenen van andere rechten aan de Koerdische minderheid ligt uiterst gevoelig. Ziedaar het recept van de PKK: wie niet horen wil, moet maar voelen. Al ruim veertig jaar pleegt de partij aanslagen die vaak dodelijk zijn. Het Turkse leger bevecht de PKK niet alleen in Turkije maar ook in de bergen van Noord-Irak en Noord-Syrië. Die strijd heeft al aan tienduizenden mensen het leven gekost. Het heeft ertoe geleid dat de PKK niet alleen in Turkije, maar ook in Europa en Amerika als een terroristische organisatie wordt gezien.

De hoofdrolspeler, Öcalan, werd in 1999 met Amerikaanse hulp gearresteerd in Kenia. Hij werd aanvankelijk ter dood veroordeeld, maar dat werd later omgezet in levenslang omdat Turkije de doodstraf niet meer toepast. Sindsdien zit Öcalan in een gevangenis op een klein eilandje voor de kust van Istanbul.

Steeds milder

En nu komt dus de oproep tot het neerleggen van de wapens en het opheffen van de PKK. Waarom heeft Öcalan, de vader van de gewapende Koerdische strijd, deze stap gezet?

Het definitieve antwoord blijft nog uit. Maar duidelijk is wel dat de 75-jarige PKK-leider de laatste jaren steeds milder werd. Al in 2019 bracht hij vanuit de gevangenis een verklaring naar buiten waarin hij opriep tot een „diepgaande maatschappelijke verzoening”. De grote verschillen tussen Turken en Koerden moeten democratisch worden opgelost, zij hij toen al.

Wat verder helpt is dat de Koerden in Syrië, die met hun leger YPG nauw verbonden zijn aan de PKK, in een overgangsfase zitten. De nieuwe Syrische president probeert hen in het nationale leger in te lijven en als dat lukt verliest de PKK sowieso veel van zijn invloed.

Daarnaast zal er een persoonlijk element meespelen. Öcalan zit al sinds 1999 in de cel, en vrijwel het grootste deel daarvan heeft hij in volkomen isolatie doorgebracht. Het is nauwelijks voor te stellen wat meer dan een kwarteeuw eenzame opsluiting voor persoonlijke gevolgen heeft. Het feit dat hem in het vooruitzicht is gesteld weer op vrije voeten te komen als hij de PKK oproept om de wapens neer te leggen, zal vast een rol hebben gespeeld.

Wisselgeld

Maar gaan zijn vele volgelingen daarmee akkoord? Öcalan is voor hen nog altijd een held die veel respect geniet. Maar als de radicale vleugels van de PKK het idee hebben dat ze niets of te weinig terugkrijgen in ruil voor het neerleggen van de wapens, is de kans groot dat ze het niet doen.

De bal ligt dus nu bij de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Als hij inderdaad de geschiedenisboeken wil ingaan als de grote vredestichter met de Koerden, zal hij nu met wisselgeld moeten komen. Dat kan bestaan uit het vrijlaten van Koerdische kopstukken uit de gevangenis (er zijn er genoeg voorradig) en het verlenen van meer rechten aan de Koerdische minderheid.

In het verleden zijn vredesbesprekingen na jaren alsnog stukgelopen. Als de meer radicale PKK’ers zich bedrogen voelen, door hun eigen leider of door de Turkse regering, kan ook deze historische kans op vrede snel vervliegen.