Ruim honderd zorgprofessionals uit het hele land reisden deze vrijdag naar congrescentrum Achmea in Zeist voor het symposium Doodnormaal, georganiseerd door Stichting Rouwkost, De christelijke zorgverzekeraar en vakbond CNV. De dag is bedoeld voor ieder die in zijn werk te maken krijgt met rouw. „Het evenement is gewijd aan het normaliseren van de dood, het doorbreken van taboes en het bieden van waardevolle handreikingen voor het rouwproces”, zo staat in de uitnodiging.

Nieuws in beeld

Manu Keirse. beeld Niek Stam

Psycholoog Manu Keirse, tijdens het symposium Doodnormaal van Rouwkost, in Zeist. beeld Niek Stam

Geconcentreerd publiek. beeld Niek Stam

Een blik in de zaal leert dat het overgrote deel van de aanwezigen vrouw is. Uit een korte interactieve introductieronde blijkt verder dat de meeste bezoekers uit Gelderland komen, tussen de 51 en 60 jaar oud zijn en al meer dan tien jaar werken met mensen in rouw, vaak in coaching of psychologische begeleiding.

Verongelukt

Eerste spreker is Manu Keirse. De Belg wordt gezien als een autoriteit op het gebied van rouw en verlies. De psycholoog en auteur, die over twee weken 79 wordt, geeft in zijn lezing tal van voorbeelden uit de praktijk. Je kunt een speld horen vallen in de zaal als hij vertelt over de oude vrouw die ook na het krijgen van elf kinderen nog tranen liet om het verlies van haar eerste kind, maar nooit de ruimte had gekregen om te rouwen. Of over de moeder die, zes weken nadat haar zoon is verongelukt, hem in haar verbeelding beneden piano hoort spelen en hem op de kruk ziet zitten.

„Het sterven is er om vier dingen te zeggen tegen elkaar: „Sorry, ik vergeef je, ik dank je, ik houd van je”” - Manu Keirse, psycholoog en auteur

Keirses centrale boodschap: er is nog een wereld te winnen als het gaat om de kennis die zorgprofessionals hebben over rouw. Hoe belangrijk een goed rouwproces is, onderstreept de Vlaming met een verhaal over drie bomen, die alle drie een tak verloren. Jaren later blijkt de eerste boom nog steeds over die tak te rouwen. Hij was niet verder meer gegroeid. De tweede boom had besloten het verlies van de tak zo snel mogelijk te vergeten en verder te gaan. Maar hij was omgewaaid tijdens een storm. De derde boom nam de tijd om te rouwen om het verlies, maar werd uiteindelijk sterker en groter dan ooit.

Daar zijn zonnestralen voor nodig, zegt Keirse. Zo heeft een rouwend mens warmte en genegenheid nodig. Zorgprofessionals hebben volgens hem echter, ook anno 2025, nog niet genoeg kennis over een rouwproces. Te vaak krijgt iemand na het verlies van een kind nog dingen te horen als: „Je bent nog jong, je wordt wel weer zwanger”, of na het verlies van een vader: „Wees dankbaar dat je hem zo lang bij je hebt mogen houden.”

Keirse pleit voor „het herwaarderen van het sterven als een belangrijke levenservaring.” Deze periode is er om vier dingen te zeggen tegen elkaar. „Sorry, ik vergeef je, ik dank je, ik houd van je.” Als je iemand die zijn emoties niet makkelijk uit, daarmee helpt in de laatste levensfase, geef je hem „een kostbaar geschenk voor de komende generaties”.

„Spreken  over sterven  en uitvaart gebeurt te weinig” - Sander de Hosson, longarts en auteur

Whiskey

Na twee workshoprondes spreekt longarts en auteur Sander de Hosson. Hij zet zich al jaren in om de palliatieve zorg te versterken en mensen een goede laatste fase te geven. Met een filmpje laat hij zien hoe weinig er over de dood wordt gesproken. Drie stellen beantwoorden vragen over elkaar. Ze weten wel te melden waar ze de ander ’s nachts voor kunnen wakker maken (een frikandel speciaal of een goed glas whiskey) en wat een droom is van de ander (een rondreis door Zuid-Afrika met de kinderen). Maar rond het sterven blijkt er minder besproken te zijn. (Vrouw: Als wij plotseling zouden overlijden, gaan de kinderen naar mijn zus en zwager. Man: De kinderen gaan naar mijn broertje en zijn vrouw.)

Het bespreken van wensen rond reanimatie of uitvaart blijkt „pijnlijk”, „confronterend” of „moeilijk”, vinden de stellen. Maar juist in zijn werk ziet De Hosson, die zo’n 2000 stervende mensen begeleidde, hoe belangrijk dat gesprek vooraf is. Bijna iedereen wil graag thuis sterven, toch overlijdt een derde van de mensen in het ziekenhuis, houdt De Hosson zijn publiek voor. Vaak omdat wensen en afspraken niet goed zijn vastgelegd. Voorkomen dat iemand overlijdt op een andere plek of manier dan hij voor ogen had, begint met praten, aldus De Hosson.