Regelmatig merkt Jan Post in zijn reparatiewinkel in Ede dat de regels niet deugen. „Een klant komt binnen met een magnetron waarvan het glas kapot is”, geeft hij als voorbeeld. „Het deurtje is te hard dichtgegooid. Dan kun je als reparateur zeggen: ik heb nog een andere magnetron staan met een goed deurtje. Even overzetten en klaar. Maar dat mag niet van de wet.”

Een laptop repareren met het scherm van een afgedankt exemplaar? Ook dat mag niet. „Volgens de wet maak je dan van twee apparaten één apparaat, en dat is een economisch delict”, zegt Post. Ondernemers zijn daar huiverig voor.

Vroeger hoorde je monteurs vaak zeggen dat ze nog wel een onderdeeltje hadden liggen. Maar dat was vroeger. Tegenwoordig moet Post een nieuw onderdeel bestellen bij de fabrikant, als dat al mogelijk is. Het oude apparaat levert geen reserveonderdelen op, maar wordt meestal vernietigd en eindigt als een hoopje grondstoffen. Recyclen heet dat in de praktijk.

De regels maken het lastiger om apparaten zo lang mogelijk mee te laten gaan. Vermoedelijk zijn die ontstaan onder druk van het bedrijfsleven, zegt Post (63), die veertig jaar ervaring heeft. „Fabrikanten verdienen graag aan de verkoop van onderdelen. Of ze verkopen de consument liever een volledig nieuw apparaat.”

Opgehaalde wasmachine

Op grote schaal gebeurt iets vergelijkbaars, zegt Martin Hof, branchemanager consumentenelektronica bij brancheorganisatie Techniek Nederland, en ook hij geeft een voorbeeld. „Als een winkelier de oude wasmachine meeneemt wanneer hij een nieuwe bezorgt, dan zou die oude vaak nog prima een tweede leven kunnen krijgen. Maar de verkoper mag die niet tweedehands verkopen of er onderdelen uit halen. Het is zelfs zo: als de pomp is vervangen en een week later gaat het computertje in de wasmachine stuk, dan zou je die pomp er weer uit kunnen halen, want die is nog nieuw. Ook dat is niet toegestaan.”

Het achterliggende probleem? Op zulke ingeleverde apparaten komt onmiddellijk het juridische label ”afval”. De verkoper mag ze dan alleen nog meegeven aan een gecertificeerde verwerker. Die moet over een zogeheten Cenelec-certificaat beschikken. „Dit is ooit in het leven geroepen om met gevaarlijke stoffen te werken, en om aan de eisen te voldoen moet je bijna een complete milieustraat inrichten”, zegt Hof. „Voor een gemiddelde reparateur in de winkelstraat is dat onhaalbaar. Het werpt een extra drempel op voor reparatie.”

Hoopjes metaal en kunststof

Wat doen de gecertificeerde verwerkers met de opgehaalde wasmachines? „Ze verzamelen die op centrale punten”, zegt Hof. „De apparaten worden in een container gestouwd met een vorkheftruck en door de beschadigingen verdwijnt alle restwaarde van zo’n wasmachine.” Ze worden vermalen tot er hoopjes metaal en kunststof overblijven. Tata Steel verwerkt het schroot bijvoorbeeld om nieuw staal van te maken.

„Recycling betekent hier dus vernietiging om grondstoffen terug te winnen”, zegt Hof. Het overgrote deel van de afgedankte apparaten wordt helemaal niet gerecycled. „Er worden kunststof paaltjes van gemaakt of ze verdwijnen in het asfalt.”

Een probleem is dat fabrikanten 65 procent van de elektrische apparaten die op de markt komen, moeten inzamelen, een percentage dat in de wet staat en dat niet wordt gehaald. „Zij hebben er dus geen belang bij dat reparateurs machines opknappen of achterhouden voor onderdelen”, zegt Hof.

Hergebruik is duurzamer

Omdat Post geen Cenelec-certificaat heeft, moet hij dus van de oude machines afblijven. Toevallig zit in Ede zo’n centraal inzamelpunt en hij weet precies wat er daarna gebeurt met een oude wasmachine. Post begrijpt niet waarom werkende machines worden teruggebracht tot grondstoffen. „De verwerking kost veel energie en zorgt voor vervuiling.” Ook andere deskundigen vinden het hergebruiken of opknappen van apparaten duurzamer dan recyclen.

„Als we twee keer zo lang met onze spullen doen, hebben we maar de helft van de grondstoffen nodig” - Jan Post, reparateur elektronica

„Als we allemaal twee keer zo lang met onze spullen doen en de koelkast of wasmachine geen vijf maar tien jaar meegaat, dan hebben we nog maar de helft van de grondstoffen nodig”, zegt hij. Levensduurverlenging, dat noemt hij de essentie van zijn werk.

De Tweede Kamer wil dat de problemen waar Post en collega’s tegenaan lopen, worden opgelost, blijkt uit een onlangs aangenomen motie. Verkopers en installateurs moeten meer ruimte krijgen voor reparatie en hergebruik, en de regels die laagwaardige recyling aanmoedigen moeten worden veranderd.

Batterij vervangen

En laat producenten spullen ontwikkelen die goed te repareren zijn, zegt Post. Achter hem in de ruime Reparatiewinkel staan collega’s gebogen over een dure koffiemachine. Ze moeten improviseren, want het lekkende onderdeel is niet verkrijgbaar.

Dat is helemaal niet ongewoon, zegt Post. „Philips brengt met de Philishave 9000 een scheerapparaat van bijna 400 euro op de markt. Je kunt een aantal onderdelen bijbestellen, maar geen accu. Als die over een tijdje niet meer werkt, moet je een nieuw scheerapparaat kopen. Daar baal ik van. Waarom heeft zo’n apparaat niet een luikje om de batterij te vervangen?”

Een ander voorbeeld: het snoer van de stofzuiger gaat vaak het eerste stuk. „Waarom kun je dat onderdeel niet even eenvoudig vervangen als een stofzuigerzak? Fabrikanten kunnen nog grote stappen maken bij het duurzaam ontwerpen van hun producten.”

Kapot ledlampje

Het zou al helpen als ze goedkope elektronica niet dichtlijmen maar dichtschroeven. Lijm is goedkoper dan schroeven, zo simpel is het. Een andere kostenbesparing zorgt ervoor dat televisies sneller stukgaan, legt Post uit. „We krijgen regelmatig televisies die niet meer aangaan. Dat komt dan doordat er een ledlampje kapot is. De producent wil in zo’n geval het scherm vervangen. Wij vervangen alleen de kapotte ledstrip, wat veel goedkoper is. Nog beter zou het zijn als de fabrikant meer ledjes plaatst, zodat ze allemaal op halve kracht kunnen branden en het hele toestel langer meegaat.”

„We krijgen regelmatig televisies die niet meer aangaan doordat er een ledlampje kapot is” - Jan Post, reparateur elektronica

Ronddwalen zonder bouwtekening

Als reparateur heeft hij niet alleen onderdelen nodig, tegen een redelijke prijs, maar ook de servicedocumentatie. „Een schema waarmee ik gericht en gestructureerd kan zoeken naar bijvoorbeeld een stroomstoring. Zonder zo’n bouwtekening loop je in een vreemde stad zonder plattegrond.”

„Dertig jaar geleden haalde je de achterwand van de televisie af, en zat er in een vakje een schema van het apparaat, op A3- of A2-formaat. Dat zat daar voor de reparateur. Fabrikanten hadden toen nog de instelling: mijn klant moet geholpen worden als dit ding stuk is. Nu houden ze alle kaarten tegen de borst. Ze zijn bang dat de concurrent meekijkt.”

„Vaak gebruiken ze het argument: wij willen niet dat er ondeskundige mensen in onze apparaten zitten te knutselen, dat is niet veilig, dat haalt onze naam en ons product onderuit. Blablabla.”

21 euro btw

Om de situatie te verbeteren ishet Nationaal Reparateursregister aangelegd, zoals de Europese richtlijn recht op reparatie dat voorschrijft. De erkende, vakbekwame reparatiebedrijven op deze lijst hebben recht op originele fabrieksonderdelen, technische schema’s en reparatiesoftware. Ondernemersvereniging Techniek Nederland en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hebben het register opgesteld voor consumenten die een erkende vakman zoeken.

De consument heeft straks dus een recht op reparatie. Maar hij moet er wel voor willen betalen. „Daarom roepen wij op om de btw op reparatie af te schaffen of te verlagen”, zegt Martin Hof.

Elektronicareparateurs hebben een veel hoger btw-tarief dan schoenmakers, zegt Post. „Als de reparatie van een koffiemachine 100 euro kost, komt daar nog 21 euro btw bovenop. Dat is een flinke extra kostenpost.” De hoge inflatie van de laatste jaren maakt het aantrekkelijker om spullen te laten repareren en niet zomaar nieuw te kopen, zegt Post. Maar de loonsverhoging die daarop volgde, maakte arbeid weer duurder.

Recht op Reparatie schrijft voor dat overheden voor een financiële prikkel moeten zorgen om reparatie aantrekkelijk te maken. Oostenrijk heeft daarvoordeReperaturbonus. Wie een fiets, broodrooster, televisie of grasmaaiers laat repareren, bespaart de helft van de kosten. Deze maximale vergoeding van 200 euro komt uit een Europees potje.

Handig

Post is klimaatburgemeester van Ede, hij zit in een denkgroepje van het CDA, gericht op klimaat en materialen en heeft meegewerkt aan het opleidingsfonds van Techniek Nederland. Als hij een goed idee heeft, meldt hij dat weleens bij het ministerie.

Zoals de stickers die hij in Franse winkels zag op witgoed. Niet alleen voor het energieverbruik, maar ook voor de repareerbaarheid. De klant weet dan hoe makkelijk het apparaat in de toekomst te herstellen is. „Zo’n score stimuleert bedrijven om aan de slag te gaan”, zegt Post. Als voormalig eigenaar van een Expertwinkel weet hij hoezeer zo’n score consumenten beïnvloedt bij hun aanschaf.

Hoewel het vaak gaat over massaconsumptie en de wegwerpmaatschappij, valt het Post op dat de mentaliteit aan het veranderen is. „Vijftien jaar terug zei iemand op een verjaardag: Ik heb de wasmachine laten repareren. Dan viel het stil. Oh, hij kan geen nieuwe betalen. Nu komt er een andere reactie: Mooi, dan kun je er weer een tijdje mee vooruit.”