Multinationals worden steeds behendiger in het omzeilen van belasting door in te spelen op hiaten in de wetgeving van verschillende landen, stelt de Rekenkamer. Elke lidstaat heeft het recht om eigen wetten en stelsels te ontwerpen die voor zichzelf het gunstigst zijn. De Europese Commissie kan alleen ingrijpen als dit de interne markt van de EU verstoort.

De afgelopen jaren zijn in Brussel verschillende Europese richtlijnen vastgesteld om schadelijke belastingpraktijken te bestrijden, zonder duidelijk te maken hoe die regels in de praktijk moeten worden toegepast. „Wanneer lidstaten hiaten en onduidelijke definities tegenkomen, interpreteren zij die verschillend”, stelt de Rekenkamer.

Landen zouden ook informatie over belastingontwijking moeten uitwisselen, maar ze doen daar doorgaans weinig mee. Soms duurde het zo lang voordat een lidstaat een belastingmaatregel moest terugdraaien, dat bedrijven nog geruime tijd konden blijven profiteren van de oneerlijke belastingvoordelen.

De Rekenkamer onderzocht onder meer hoe de richtlijnen uit Brussel tussen 2019 en 2023 werden toegepast in Nederland, Ierland, Cyprus, Luxemburg en Malta. Nederland, dat volgens recent onderzoek van non-profitorganisatie Tax Justice Network nog steeds een belangrijke schakel vormt bij belastingontwijking, deed het aanzienlijk beter dan de andere vier.

Zo beschikt de Nederlandse Belastingdienst over een speciaal team dat meldingen over belastingontwijking handmatig beoordeelt. De sancties voor het niet naleven van meldingsverplichtingen liepen fors uiteen, van maximaal 20.000 euro per jaar in Cyprus tot ruim een miljoen euro in Nederland.

Van de vijf lidstaten deed alleen Nederland onderzoek naar de doeltreffendheid van de instrumenten die zijn ingevoerd om belastingontwijking tegen te gaan. In oktober 2023 publiceerde de Nederlandse overheid daarover een verslag waarin werd vastgesteld dat de maatregelen ervoor hadden gezorgd dat de geldstroom vanuit Nederland naar laagbelastende landen met 85 procent was gedaald.