Wat is er aan de hand?

Mpox (monkeypox, apenpokken) grijpt om zich heen in het Centraal-Afrikaanse Congo en een groeiend aantal naburige landen. De WHO heeft de uitbraak vorige week woensdag daarom aangemerkt als een internationale noodtoestand (”public health emergency of international concern”, PHEIC). Eerder deed de organisatie dat ook bij uitbraken van corona (2020), ebola (2013 en 2018), zika (2015) en polio (2014).

Het Rode Kruis is ook ernstig bezorgd over mpox en zet daarom extra vrijwilligers in, maakte de hulporganisatie maandag bekend. Tijdens informatiecampagnes leggen de hulpverleners uit hoe mensen verspreiding van het virus kunnen voorkomen. Inmiddels zijn ruim 400.000 mensen in Congo daarmee bereikt.

Donderdag bleek een persoon die hulp zocht in de regio Stockholm geïnfecteerd te zijn met mpox. Volgens het Zweedse RIVM gaat dit om de eerste melding buiten het Afrikaanse continent van een besmetting met de huidige clade I-variant van het virus. Het nieuws kwam luttele uren na de PHEIC-verklaring van de WHO.

Het virus komt van nature voor in Centraal- en West-Afrika. Wat maakt de huidige situatie zo zorgelijk?

De ziekte wordt inderdaad als endemisch beschouwd in Congo en enkele omliggende landen. De WHO maakt zich op dit moment echter zorgen over de uitzonderlijk snelle toename van het aantal besmettingen. Dit jaar zijn er al ruim 18.700 besmettingen en 541 sterfgevallen ; meer dan in heel 2023. Bovendien waren er de afgelopen maand ruim 100 bevestigde gevallen in landen waar mpox niet eerder voorkwam: Burundi, Kenia, Rwanda en Uganda.

Ook is de huidige situatie anders omdat er volop verspreiding tussen mensen plaatsvindt. Voorheen liepen mensen het virus vooral op na contact met wilde dieren, zoals apen, prairiehonden en spitsmuizen. Ook huisdieren kunnen mpox onder de leden hebben.

Klopt het dat apenpokken vooral onder homoseksuelen rondgaat?

Dat klopt ten dele. De variant van mpox die in 2022 rondging in Europa, clade II, sloeg inderdaad vooral toe onder mannen die seks hebben met mannen. Vandaar dat deze doelgroep vorig jaar in Nederland werd uitgenodigd voor een prik, evenals transgenderpersonen en sekswerkers.

De huidige variant, clade Ib, circuleert echter vooral onder andere bevolkingsgroepen. Bijna 70 procent van de besmettingen en 85 procent van de sterfgevallen in Congo betreft kinderen onder de vijftien jaar.

Het RIVM beschouwt mpox niet als een seksueel overdraagbare aandoening (soa). Mensen kunnen het virus namelijk ook op andere manieren oplopen, bijvoorbeeld via huidcontact of speeksel. Besmette vrouwen kunnen het virus tijdens en na de zwangerschap overdragen op hun kind.

Hoe gevaarlijk is het virus?

De huidige variant van het virus lijkt besmettelijker dan die uit 2022. Ook lijkt ze ziekmakender en dodelijker , maar vanwege verschillen in onder meer de getroffen bevolkingsgroepen is dit nog onzeker.

Een infectie met mpox verloopt meestal mild en uit zich door klachten als koorts, hoofdpijn, spierpijn, rillingen en gezwollen lymfeklieren. Het belangrijkste symptoom is de huiduitslag, die eruit kan zien als rode vlekken, bulten of blaasjes. Deze pokken kunnen pijnlijk zijn en er kunnen littekens achterblijven.

Kinderen, zwangere vrouwen en mensen met een zwak immuunsysteem lopen risico op ernstige complicaties, zoals longontsteking, blindheid en hersenvliesontsteking – soms met dodelijke afloop.

Hoe groot is het risico op een uitbraak in Nederland?

De bekende virologe Marion Koopmans (Erasmus MC) acht de kans op een uitbraak in Europa klein. Tegelijk sluit ze die niet uit, zei ze donderdag in Trouw. Koopmans wees op de uitbraak van mpox in 2022, waarbij honderden Nederlanders besmet raakten.

Ook virologe Chantal Reusken (RIVM) denkt dat Nederland een klein risico loopt, stelde ze vrijdag in het AD. Weliswaar kunnen mensen het virus meenemen uit het buitenland, maar de kans dat dat uitmondt in grote uitbraken beschouwt ze als gering. Ze noemt onder meer als reden dat de situatie in Europa niet te vergelijken is met die in Midden-Afrika. In het rijke Westen worden mensen direct getest en geïsoleerd. Ook houden gezondheidsdiensten alle contactpersonen die besmet zouden kunnen zijn in de gaten.