Nadat de 17-jarige jongen Axel Muganwa Rudakubana maandag in Southport –ten noorden van Liverpool– met een mes tijdens een dansles drie meisjes in de leeftijd van 6 tot 9 jaar doodde en tien anderen verwondde, raakten dinsdagavond ruim 200 betogers slaags met de politie. Agenten werden met flessen en bakstenen bekogeld. Vervolgens viel de meute gewapend met stokken een moskee aan, omdat daar een Arabier met een kapmes zou zijn gesignaleerd.

Woensdagavond was het opnieuw in meerdere steden raak. In Manchester rukte de politie massaal uit om een opvangcentrum van migranten te beschermen. In Londen werden 111 mensen aangehouden, nadat de politie was bekogeld met flessen, bierblikjes en fakkels. Betogers riepen „Geef ons land terug” en „Stop de boten”, refererend aan de illegale migratie – dit jaar zijn al ruim 14.000 illegale migranten op de Engelse kust geland.

Volgens de politie van het graafschap Merseyside, waar Southport ligt, zijn de demonstranten „vermoedelijk gelieerd aan de English Defence League (EDL)” – een islamofobische organisatie die volgens oprichter Tommy Robinson inmiddels is opgeheven. Vicepremier Angela Rayner wist woensdag echter te melden dat minister van Binnenlandse Zaken Yvette Cooper gaat kijken of de EDL als terreurorganisatie kan worden aangemerkt en verboden kan worden, waarmee de bewindspersoon suggereert dat de beweging nog in de lucht is.

Aanslag

De geweldsuitbarstingen zijn een gevolg van desinformatie die op het internet circuleert. Direct na de aanslag in Southport deed influencer Bernadette Spofforth op sociale media de valse bewering dat de aanslagpleger Ali al-Shakti heet. Al gauw pikte Channel 3 Now –dat zich presenteert als betrouwbaar nieuwskanaal– het nieuws op en publiceerde door kunstmatige intelligentie gegenereerde content met misleidende informatie over de verdachte. Het artikel is inmiddels offline gehaald en de redactie biedt haar verontschuldigingen aan.

Maar op het web blijven berichten circuleren dat de dader een asielzoeker is die illegaal het land is binnengekomen. Hij zou een islamitische achtergrond hebben, geestesziek zijn en op de terreurlijst van de Britse buitenlandse inlichtingendienst MI6 staan – hoewel alleen buitenlandse terroristen op de lijst staan.

Influencers pikken de berichten op en maken er een eigen variant op. Posts van onder meer EDL-oprichter Tommy Robinson worden massaal gedeeld. De rechts-radicale influencer Andrew Tate beweerde in een video op X dat de aanvaller een „illegale migrant” is die „per boot in het VK is aangekomen”, ondanks het feit dat de autoriteiten hebben bekendgemaakt dat de aanslagpleger in Wales is geboren. De video werd meer dan 12 miljoen keer bekeken voordat X deze verwijderde vanwege schending van de servicevoorwaarden.

Sneeuwbaleffect

Het ligt er volgens de Franse analist desinformatiestrategieën Stephanie Lamy duimendik bovenop dat de informatie op sociale media niet klopt. „Maar omdat het zo spraakmakend is, wordt het massaal opgepikt en verspreid. Dat Spofforth de aanslagpleger een naam gaf, maakt haar informatie geloofwaardig en veroorzaakt een sneeuwbaleffect. Mensen reageren er massaal op. Zo wordt een breed publiek met de desinformatie bereikt.”

Radicale groepen gebruiken deze tactiek om desinformatie te verspreiden voortdurend om incidenten –zoals terroristische aanslagen– in hun eigen voordeel te gebruiken, legt Lamy uit. „Zodra zich een incident voordoet, worden de feiten door radicale personen en complotdenkers verdraaid. Allemaal met als doel om mensen boos te maken en te mobiliseren om in het geweer te komen tegen de in hun ogen te massale immigratie.”

„Als vooroordelen worden bevestigd met desinformatie, zijn mensen geneigd dat te geloven en die informatie verder te verspreiden” - Stephanie Lamy, analist desinformatiestrategieën

Geheim

De autoriteiten brachten naar buiten dat Rudakubana is geboren uit Rwandese ouders. Inmiddels zou hij al ruim tien jaar in Banks –vlakbij Southport– wonen. Ook de speculaties dat de aanslagpleger moslim is, kloppen hoogstwaarschijnlijk niet. In Rwanda heeft nog geen 5 procent van de bevolking een islamitische achtergrond.

De autoriteiten hielden Rudakubana’s naam tot woensdag geheim, omdat de Britse wet niet toestaat de identiteit van minderjarige arrestanten openbaar te maken. Daar is donderdag –vanwege de speculaties, de gewelddadige protesten en het feit dat Rudakubana woensdag 18 jaar wordt– een uitzondering op gemaakt.

Dovemansoren

Dat zoveel mensen niet de overheid geloven maar desinformatie volgen, komt voor Lamy niet als een verrassing. „Mensen hebben vooroordelen. Als die met desinformatie worden bevestigd, zijn ze geneigd dat te geloven en verder te verspreiden. Foutieve informatie hoeft niet geraffineerd te zijn om te werken. Voor de verspreiding helpt het wel als het om spraakmakende informatie gaat. Dat trekt de aandacht.”

Dinsdagavond zei binnenlandminister Cooper dat socialemediabedrijven „verantwoordelijkheid moeten nemen” voor de inhoud die op hun websites wordt gedeeld. Bij de betogers drong Cooper erop aan niet mee te doen aan de „nutteloze” speculaties over de identiteit van Rudakubana.

Die oproep lijkt aan dovemansoren gericht. Dit weekeinde staan opnieuw protesten gepland. Lamy verwacht dan ook geen spoedig einde aan de circulatie van desinformatie op het internet. „Het werkt. Door herhaaldelijk te roepen dat immigratie en criminaliteit aan elkaar zijn gelinkt, weten radicale personen de publieke verontwaardiging over immigratie te vergroten.”

Dat de boodschap feitelijk niet klopt –criminaliteit hangt veel meer samen met armoede en kansenongelijkheid–, maakt niet uit, zegt Lamy. „Als de boodschap vaak genoeg wordt herhaald, wordt het vanzelf als waarheid beschouwd.”