De maatregel is van kracht tussen 8.30 uur tot 16 uur in weekends en op hoogtijdagen tussen 25 april en 14 juli. De ”toegangsbijdrage” werd door burgemeester Luigi Brugnano gepresenteerd als een instrument om het overtoerisme in Venetië tegen te gaan, maar heeft vooral in de stad zelf tot heftige protesten geleid. In de afgelopen maanden manifesteerden tegenstanders regelmatig en vlak buiten het station hangen spandoeken met leuzen als ”No ticket” en ”Tourists go home”.

Eenmaal aangekomen blijkt dat er serieus wordt gecontroleerd. Op de ruime esplanade voor het station worden de treinreizigers geschift voor ze de stad in mogen. Inwoners, studenten en personen die in Venetië werken gaan naar links en toeristen naar rechts. Iedereen moet een voucher met QR-code tonen waaruit blijkt dat de houder betaald heeft dan wel is vrijgesteld van betaling. Dat wordt gecontroleerd door een twintigtal in groene hesjes gestoken en door een uitzendbureau geleverde medewerkers.

Het document kun je via de gemeentelijke site venicevisitpass thuis downloaden en printen, maar voor wie dat niet heeft gedaan staat er in een tent op het stationsplein een loket klaar waar je alsnog een voucher kunt bemachtigen. Een minderheid van de pas aangekomen reizigers doet dat ook. Het ticket was bij de invoering ervan wereldnieuws en een paar gesprekjes in de rij maken duidelijk dat de meeste toeristen ook goed weten dat voor Venetië op sommige dagen betaald moet worden. Twee Amerikanen en een Duitse dame zijn op de hoogte en staan klaar met hun paspoort en 5 euro. Een man en een vrouw uit Triëst vragen vrijstelling aan omdat zij deelnemen aan een braderie van landbouworganisatie Coldiretti. Alleen een groepje Spanjaarden had er niet aan gedacht, maar staat nu zonder morren in de rij bij het loket.

Vrijstelling

In tegenstelling tot de meeste andere steden is controle van de aankomsten in Venetië niet zo moeilijk. De stad ligt tenslotte op een eiland en het overgrote deel van de bezoekers komt binnen via het station of het parkeerterrein op het aanpalende Piazzale Roma. Het innen van de 5 euro is dan ook niet direct een probleem, maar de praktische uitvoering blijkt minder eenvoudig.

Dat komt in de eerste plaats door het grote aantal uitzonderingen. De betaling is verplicht voor ”day trip tourists”, meldt de site van de gemeente, ofwel voor dagjesmensen, die een groot deel van het jaar het stadscentrum overvol maken. De gemeente heeft maar liefst 32 categorieën opgesteld van personen die vrijgesteld zijn van betaling.

Dat betreft onder meer inwoners van Venetië en de regio Veneto, personen die in Venetië zijn geboren, verwanten tot in de derde graad, bezoekers om arbeidsredenen, hotelgasten (die al toeristenbelasting betalen), bezoekers van gevangenen, deelnemers aan uitvaarten, militairen en politiefunctionarissen, studenten en docenten van de Universiteit van Venetië, kinderen van minder dan 14 jaar, enzovoort. Die moeten dan wel in het bezit zijn van een identiteitsbewijs, werkgeversverklaring, bewijs van inschrijving of een ander document dat de door hen verstrekte gegevens bevestigt.

Het verkrijgen van vrijstelling is vaak een ingewikkelde procedure. Hotelgasten moeten op de site van de gemeente hun persoonlijke gegevens invullen en doorsturen naar het hotel in kwestie. Dat stuurt vervolgens een codenummer terug waarmee de gasten weer terug moeten naar de gemeentesite om het voucher aan te vragen.

Klantonvriendelijk

Nog lastiger is het voor Venetianen die vrienden of bekenden willen uitnodigen. Die laatsten hebben recht op vrijstelling, maar de procedure daarvoor is nogal gecompliceerd. De inwoner van Venetië schrijft zich via zijn elektronische identiteitskaart in op het ticketportaal van de gemeentelijke site. Via een keuzeprogramma geeft hij (of zij) aan dat hij vrienden wil uitnodigen, specificeert daarbij hoeveel en voor welke dagen en bevestigt nogmaals zijn persoonlijke gegevens.

Daarna genereert het systeem een code, die de uitnodiger aan zijn vrienden moet sturen. Die vragen vervolgens met dat nummer elk een vrijstellingsverklaring aan, onder opgave van hun persoonlijke gegevens. Het systeem vraagt elke genodigde dan om een telefoonnummer of e-mailadres op te geven, waarop ten slotte een QR-code wordt ontvangen die bij de controle moet worden getoond.

„Het is een experiment en dat moet het maar blijven ook”, zegt de Nederlandse Ankie Schellekens, die met haar bureau Venice Planner al meer dan 25 jaar in Venetië werkzaam is als organisator van reizen en evenementen. „Het systeem is superlastig en klantonvriendelijk en de Venetianen mopperen terecht.”

„Het systeem is superlastig en klantonvriendelijk en de Venetianen mopperen terecht” - Ankie Schellekens, organisator van reizen en evenementen in Venetië

Daarbij komt dat het in de praktijk vrijwel onmogelijk is om betaling af te dwingen. Tot nu toe is er geen enkele boete uitgedeeld. „Dat is ook geen wonder, want dan zou er meteen een rechtszaak van komen die de gemeente verliest”, verklaart gemeenteraadslid Giovanni Andrea Martini. Dit omdat de betalingsplicht in strijd is met artikel 16 van de Italiaanse grondwet, dat vrijheid van verkeer in het hele land garandeert. „De tegenstanders staan klaar om zo nodig een proces aan te spannen”, aldus Martini. Hij is de strijdbare gangmaker achter de Venetiaanse No Ticket-beweging.

Martelaren

De (vermoedelijk) feitelijke onmogelijkheid om de overtreding te bestraffen, kan aanleiding geven tot lachwekkende toestanden. Zo daagden twee uit Rome afkomstige No Ticket-activisten afgelopen maand de gemeente uit door bij aankomst in Venetië demonstratief geen toelatingsbijdrage te betalen en te eisen om daarvoor te worden beboet. Toen de verantwoordelijke ambtenaar dat weigerde, deden zij bij de carabinieri aangifte wegens plichtsverzuim. Wethouder van Financiën Michele Zuin verklaarde daarop dat de gemeente zich niet zal laten uitdagen, maar ook geen boetes zal uitschrijven, om geen „martelaren” te scheppen.

„Tegenstanders staan klaar om zo nodig een proces aan te spannen tegen de betalingsplicht” - Giovanni Andrea Martini, gemeenteraadslid

Wie niet wil betalen, kan daartoe dus ook niet worden gedwongen. Sommige toeristen weten dat al, zodat het aantal betalende gasten geleidelijk aan is afgenomen. Kort na de introductie van het ticket waren dat er nog gemiddeld circa 20.000 op 120.000-130.000 dagelijkse bezoekers en nu ligt het op 12.000. Een mooie extra bron van inkomsten voor Venetië, ware het niet dat de kosten voor communicatie, software en controle nog hoger liggen, zoals de burgemeester zelf bekendmaakte.

Het ticket haalde het aantal bezoekers ook niet naar beneden. Integendeel, vergeleken met dezelfde periode vorig jaar liggen de aantallen 10.000-20.000 hoger. Vijf euro is voor de meeste toeristen geen onoverkomelijke barrière, zoals vorig jaar al bleek toen in Rome een vergelijkbare heffing werd ingevoerd voor een bezoek aan het Pantheon. Sindsdien lijken de rijen voor het monument in het hart van de stad alleen maar aangegroeid.

Alleen geld telt

Het voornaamste protest komt ook niet van de toeristen, maar van de Venetianen zelf. Tegen de achtergrond daarvan speelt de oude tegenstelling tussen de stad Venetië en het vasteland van de gemeente, met de industriestad Mestre en de olieraffinaderijen van Marghera. De Venetianen zijn erop gebrand om het massatoerisme in te dammen, terwijl dat voor Mestre minder belangrijk is. En omdat het rap leeglopende Venetië nog maar 49.000 inwoners telt, tegen de 84.000 van Mestre (en 180.000 op het hele vasteland van de gemeente), is het duidelijk wie er wint. In 2003 en 2019 flopten volksstemmingen om Venetië af te scheiden van Mestre, waaruit burgemeester Brugnaro zelf afkomstig is.

Brugnaro vertegenwoordigt dan ook in de eerste plaats de belangen van Mestre, betoogt Schellekens. „Dagjesmensen die hun eigen voedsel meenemen en afval achterlaten verstikken de stad, maar het ticket gaat het overtoerisme echt niet tegen. Het is niets anders dan een propagandamaatregel, terwijl hij in Mestre nog eens nieuwe hotels met 5000 extra bedden laat bouwen. Alleen het geld telt.”

Volgens Martini is het ticket volstrekt nutteloos gebleken en zelfs schadelijk, omdat het de aandacht van de ware problemen van Venetië heeft afgeleid. „Het besluit voor het ticket is eind vorig jaar door het gemeentebestuur in allerijl genomen, toen duidelijk werd dat de Unesco overwoog om Venetië de status van werelderfgoed te ontnemen, omdat de stad ter weinig doet om haar monumenten te beschermen. Het was de bedoeling om met een geruchtmakend initiatief te doen of er wel degelijk wat aan wordt gedaan. Tegelijk doet de stad niets om de leegloop tegen te houden. Zodoende telt Venetië nu 60.000 toeristen op minder dan 50.000 inwoners, is ruim 30 procent van de huizen inmiddels in gebruik als vakantiewoning en liggen er plannen voor nieuwe vaargeulen en hubs in de lagune om nog meer toeristen aan te trekken. Als die ontwikkelingen niet worden gestuit, dan wordt Venetië echt onleefbaar.”