Tussen de A15 en het Amsterdam-Rijnkanaal ligt bij Tiel het bedrijventerrein Kellen. Aan de noordkant daarvan ligt een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Een hele mond vol, daarom kort beheerder Daniël van Reeden (55) van Waterschap Rivierenland het af tot RWZI.

Van Reeden is een van de vijf beheerders van de zuivering in Tiel. Samen met drie mechanische technici en twee elektrotechnici zorgt hij ervoor dat het water uit het rivierengebied gezuiverd wordt. En dat is een hele klus. In een zaaltje op de begane grond van het kantoor bij de zuivering steekt hij enthousiast van wal: „We kunnen maximaal 4130 kuub rioolwater per uur verwerken. Dat water komt uit 120.000 huishoudens. In feite hebben we twee zuiveringen, een oude en een nieuwe. We kunnen bij evenementen de oude installatie inschakelen om het afval dat van bijvoorbeeld een festival komt te kunnen zuiveren.”

Om de uitleg te onderstrepen geeft Van Reeden een rondleiding over het terrein. Het water dat bij de zuivering aankomt is ronduit smerig, ruik je zodra de deur naar buiten opengaat. „Het komt uit wc’s, badkamers, gootstenen en van bedrijven. Vol poep, plas en andere viezigheid dus”, legt Van Reeden uit. „Dat vuile water komt vanuit de gemeentelijke riolering bij onze waterzuivering binnen in het ontvangstwerk, zoals we dat hier noemen. Zolang het water nog door de rioolpijpen van de gemeente loopt, is het van hen, maar zodra het hier binnenkomt, zijn wij er verantwoordelijk voor.”

In twee witte, ronde bassins klotst het vuile, maar verse rioolwater. Over de bakken zijn een soort tentdoeken gespannen. „Die houden de stank tegen. Hoewel we het liever geen stank noemen, het is eigenlijk proceslucht. En dat hoort er nou eenmaal bij”, zegt Van Reeden. „In deze tanks wordt het ergste vuil uit het water gefilterd door een soort zeef. Er komt van alles uit. Van onderbroeken en boombladeren tot aan elkaar geplakte billendoekjes. Dat grove afval persen we hier in een container.”

Gif

Rioolwaterzuiveringen hebben steeds meer moeite om het water goed te zuiveren. Dat ligt vooral aan het feit dat veel van het water verontreinigd is met stoffen die niet in het riool thuishoren. Het gaat om bijvoorbeeld drugs, medicijnresten of gifstoffen. Als die er niet uitgehaald worden, kan dat grote gevolgen hebben voor de flora en fauna in het water waarin het gezuiverde water geloosd wordt; in het geval van de zuivering in Tiel het Amsterdam-Rijnkanaal.

Maar ook voor de zuivering zelf kan de vervuiling verkeerd uitpakken. Dat bleek vorig jaar februari nog in het Drentse Echten. De RWZI kreeg daar te maken met een lozing van een onbekende chemische stof, berichtte RTV Drenthe destijds. De stof doodde de bacteriën die onmisbaar zijn in het zuiveringsproces, dat dus stil kwam te liggen. Om het probleem op te lossen, moesten levende bacteriën vanuit andere zuiveringen geïmporteerd worden.

Lozingen van bijvoorbeeld drugs komen vaker voor in bijvoorbeeld Brabant of Amsterdam, vertelt de beheerder in Tiel. „Wij hebben er hier niet zo veel last van.” Medicijnresten vormen voor de zuivering een groter probleem. Die zijn er namelijk lastig uit te halen. En dus komen ze in het Amsterdam-Rijnkanaal.

Niet elke rioolwaterzuivering hoeft het water even schoon te maken. „Zuiveringen moeten aan bepaalde standaarden voldoen. Bij ons in Tiel zijn die lager dan bijvoorbeeld bij een RWZI in een Natura2000-gebied”, vertelt Van Reeden.

Voorbezinktank

Er komt een busje het terrein van de zuivering oprijden. Hij blijft stilstaan bij de plaats waar het grofste vuil uit het water wordt gehaald en in een container belandt. „Die man is bezig om monsters te nemen”, zegt Van Reeden. Door de hele zuivering heen worden dagelijks monsters van het water genomen. Een van de plekken waar dat gebeurt is de voorbezinktank, aan het begin van het reinigingsproces.

Van Reeden loopt een trapje op, naar een plateau dat uitzicht biedt over de voorbezinktank. Hij opent een klein kastje. Achter het deurtje zijn wat metertjes, een pomp en wat jerrycans te zien. Hier wordt het rioolwater afgetapt om bemonsterd te worden. „Op deze manier werd tijdens de coronaperiode het aantal virusdeeltjes gemeten. Bemonstering vanuit rioolwater is daar een uitstekende manier voor.”

Het rioolwater in de jerrycans heeft een bruingele kleur en een markant geurtje. Maar dat maakt Van Reeden niet uit. Ongestoord vertelt hij verder. „We kunnen ook op andere zaken monsteren, bijvoorbeeld op drugs. Als we dan zien dat op bepaalde dagen grote hoeveelheden drugs in het water zitten, gaan we de bron opsporen. We nemen dan ook monsters bij de gemeentelijke pompen. Zo kunnen we plekken opsporen waar drugsafval wordt gedumpt.”

Het water waaruit de monsters worden genomen, komt uit een groot, wit bassin. Ook hier is een zeildoek overheen gespannen. „Die lucht wil je echt niet ruiken”, grijnst Van Reeden. In deze voorbezinktank zit het verse rioolwater. De grove delen zijn eruit, maar het kleinere afval zit er nog in. „Al die kleine stukjes afval zakken in deze tank naar de bodem. Doordat hij langzaam ronddraait, worden al die deeltjes door een arm bij elkaar geschraapt”, legt de beheerder uit. „Dat slib wordt verzameld in een container en gebruiken we om energie op te wekken.”

Beluchtingsbak

Van Reeden gaat verder. Hij loopt naar een grote, langwerpige bak. Er drijft bobbelig, grauwgrijs schuim in, een soort luchtige modder. „Er is weleens iemand geweest die dacht dat hij eroverheen kon lopen”, vertelt hij met leedvermaak. „Maar die man zakte tot z’n schouders in de smurrie. Wat hebben we toen gelachen.”

In de beluchtingsbak, zoals het betonnen bad heet, eten bacteriën de vuile deeltjes op. „Het zijn de hardste werkers van het waterschap”, zegt Van Reeden. „De smurrie die je ziet, zijn eigenlijk de triljarden microben die als een soort Pacmannetjes kleine deeltjes uit het water opeten. De bak is open, omdat ze lucht nodig hebben.”

Ook bij deze bak is een kastje waar monsters worden genomen. De beheerder opent het deurtje en kijkt op een schermpje. „Er zit 4,7 gram bacteriën per liter in het water. De temperatuur is 15,4 graden Celsius”, leest hij op. De waarden worden constant bijgehouden.

„Voor de zuivering geldt eigenlijk: hoe viezer het rioolwater, hoe beter”, legt de beheerder uit. „En het water wordt gemiddeld steeds viezer. Dat komt doordat gemeenten steeds vaker de regenwaterafvoer loskoppelen van het riool, om te voorkomen dat deze tijdens plensbuien overbelast raakt. Hierdoor wordt het rioolwater niet meer gemengd met schoon regenwater, waardoor wij steeds viezer water binnenkrijgen. Maar dat is dus niet erg. De bacteriën vinden dat juist prettig.”

Nabezinktanks

Vanuit de beluchtingstank wordt het water naar de nabezinktanks gepompt. „De bacteriën worden eerst uit het water gefilterd”, legt Van Reeden uit. „Vervolgens gaat het naar die grote, ronde tanks”, wijst hij naar twee ronde bassins. „Hier gebeurt eigenlijk hetzelfde als in de voorbezinktanks. De bak draait langzaam rond, terwijl het vuil naar de bodem zakt. Een schraper verzamelt de troep die daar ligt en voert het af. Het slib dat overblijft, gaat naar de energie-installatie, waar ik straks meer over zal vertellen.”

Het water uit de bassins stroomt naar een slootje dat achter de zuivering langs loopt. Die sloot komt uit in het Amsterdam-Rijnkanaal. Hier vermengt het gezuiverde water zich met het kanaalwater. „Veel mensen denken dat er van rioolwater drinkwater wordt gemaakt”, zegt Van Reeden. „Maar dat is niet waar, dat kunnen we nog niet. Misschien in de toekomst. Drinkwater komt tot nog toe van grond- en oppervlaktewater.”

Energiefabriek

Het slib dat uit de rioolwaterzuivering in Tiel komt, wordt hergebruikt. In 2017 bouwde Waterschap Rivierenland bij de zuivering een energiefabriek. „Het afval uit het rioolwater wordt hier door middel van vergisting omgezet in energie”, legt Van Reeden uit. De zuivering draait voor een groot deel op de stroom die hier wordt opgewekt, maar is dus niet zelfvoorzienend. „Water zuiveren kost zo veel energie, dat we onszelf nog niet draaiende kunnen houden.”

Problemen bij de waterzuivering komen voornamelijk door afval dat niet in het water thuishoort, legt de beheerder uit. „We hebben ongeveer twee storingen per dag. Dat is normaal. Soms is een pomp verstopt door te veel vuil. Dat is wel een probleem, omdat dat het zuiveringsproces hindert.”

In mei bleek nog uit een onderzoek van Stichting Rioned dat vochtige billendoekjes in het riool Nederland jaarlijks tussen de 22 en de 26 miljoen euro kosten. Die doekjes zorgen voor verstoppingen en vastlopende pompen. Ook de rioolwaterzuivering in Tiel heeft daar last van, zegt Van Reeden. „Als er een pomp verstopt is, moeten de mannen van de zuivering de boel gaan ontstoppen. Daarbij komen ze van alles tegen. Ondergoed, stukken hout of de beruchte plakkaten billendoekjes. Daarom hameren 
we er bij het waterschap op dat er maar drie dingen door de wc mogen, drie p’s: poep, plas en (wc-)­papier.”