Wie het hoofdlijnenakkoord leest, kan niet anders concluderen dan dat de nieuwe coalitie op een groot aantal terreinen een vergelijkbare koers wil varen als de kabinetten-Rutte in de afgelopen jaren. Of het nu gaat om de hervorming van de arbeidsmarkt, de inzet op het gebied van volkshuisvesting, het buitenlands beleid, waaronder de steun aan Oekraïne of  het defensiebudget, op al deze dossiers kiest de nieuwe coalitie in grote lijnen ervoor het huidige beleid voort te zetten. Hooguit met hier en daar een extra financiële impuls.

Opvallende verschillen zijn er ook. Het asielbeleid gaat strenger worden, de klimaatplannen moeten een tandje minder, er moet meer ruimte komen voor boeren en vissers en er gaat minder geld naar ontwikkelingssamenwerking. Maar maakt dat het beleid extreemrechts?

Volgens Sarah de Lange, hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, zijn partijen extreemrechts als ze antidemocratisch zijn. Zij typeert ook partijen als radicaalrechts. Die hebben, zegt De Lange, standpunten die op gespannen voet staan met de liberale democratie, maar wijzen de basisprincipes van de democratie, zoals verkiezingen, niet af. Zo bezien is de PVV wel radicaalrechts, maar niet extreemrechts.

Daarmee is ook direct de vraag beantwoord of het kabinetsbeleid van PVV, VVD, NSC en BBB als extreemrechts betiteld moet worden. Dat zou alleen zo zijn als het gehele kabinetsbeleid PVV-beleid zou zijn, maar dat is niet het geval. Ook VVD, NSC en BBB hebben immers hun inbreng in het akkoord. Centrumrechts is daarom een betere betiteling.

Gareel

De verdienste van VVD, NSC en BBB is dat ze niet mee zijn gegaan met de uitvoering van de controversiële PVV-ideeën, zoals de invoering van een belasting op het dragen van een islamitische hoofddoek, het dichtmetselen van moskeeën, het verbieden van de koran en het sluiten van islamitische scholen. Al in de beginperiode van de formatie spraken de onderhandelaars af dat ze willen opereren binnen de grenzen van de Grondwet en de democratische rechtsstaat. Zo hebben ze Wilders op dit punt in het gareel gekregen.

Wordt rechts opgevat in economische termen, zoals een voorkeur voor kapitalistische verhoudingen, verregaande vrijheid voor ondernemers en marktwerking, dan valt het voorgestelde beleid in het regeerakkoord amper te betitelen als centrumrechts.  In het hoofdlijnenakkoord staan tal van maatregelen die politiek gezien eerder als links bestempeld kunnen worden. Het nieuwe kabinet stopt de komende jaren miljarden in lastenverlichting. Bestaanszekerheid is een belangrijk thema voor de nieuwe coalitie. Daarom gaan onder meer de brandstofaccijnzen niet omhoog, gaat de energiebelasting omlaag en halveert het eigen risico in de zorg.

Van weer een andere orde is de vraag of  ”de zon gaat schijnen” door het nieuwe regeerakkoord.  In de samenleving tekenen zich diepe kloven af.  Het centrumrechtse hoofdlijnenakkoord biedt onvoldoende perspectief om die weg te werken. Met meer nationalisme en het streven de Nederlander weer op de eerste plaats te zetten, gaan ze het niet redden.

Conservatief

De nieuwe coalitie maakt op sommige punten wel conservatieve keuzes. Zij gaat bijvoorbeeld de seksuele indoctrinatie in het onderwijs aan banden leggen, de vrijheid van onderwijs handhaven en committeert zich anders dan de vorige kabinetten-Rutte niet aan het regenboogakkoord van homobelangenorganisatie COC.  Daar staat tegenover dat de regering geen extra maatregelen aankondigt om gezinnen en gezinsvorming te ondersteunen. Ook komt er geen eind aan de fiscale discriminatie van kostwinners.

Over het belang van de joods-christelijke traditie voor de samenleving rept het akkoord met geen woord. Dat is een gemiste kans, vooral ook omdat Wilders daar in het verleden geregeld aandacht voor vroeg. Bovendien is aan het akkoord meegeschreven door de vrouw van een joodse man (VVD-leider Yeşilgöz) en twee voormalige christendemocraten (NSC-voorman Omtzigt en BBB-leider Van der Plas). En de beide procesbegeleiders, de informateurs Dijkgraaf (SGP) en Van Zwol (CDA), zijn ook niet vreemd aan dit gedachtegoed.